Skírnir - 01.01.1942, Page 108

106
Þorkell Jóhannesson
Skírnir
Á dögum ósvinnra rithöfunda og sljórra anda verð-
ur málið sjálft enn ein hneykslunarhella á braut, sem leið-
ir sjálfum þeim til ófremdar og afmenningar öllum, sem
ekki kunna við að sjá. I munni snillingsins er málið aldrei
vandkvæðaefni. Hann þarf aldrei að leggja eyru við því,
hvað áður hafi sagt verið, leita fordæmis um orð eða orð-
tæki. Honum fellur málið létt og rétt á tungu. Orð mér af
orði orðs leitaði, segir Óðinn í Hávamálum. Þar er orð-
snillingnum lýst, manninum, sem á fullt vald á málinu,
skapar það eftir vild, jafnharðan og hann hugsar, yrkir
eða ritar. Slíkur maður var Egill Skallagrímsson, og vissi
af því sjálfur. Slíkur maður var höfundur Njáls sögu.
Ýmsum okkar, sem við ritstörf fást, er tamt að leggja
eyru við því, sem áður hefir sagt verið og þykir allvel tak-
ast, ef við ritum mælt mál, sem kallað er. Höfundur Njáls
sögu hefir vafalaust haft full tök á mæltu máli um sína
daga. En hitt er jafn víst, að hann skapar sjálfur ótæpt
úr efniviði tungunnar orð og orðasambönd, sem ekki voru
áður til. Hann skapar mælt mál. Hér er ekki unnt að víkja
nánara að þessu. En gaumgæfinn lesandi finnur, að mál
Njáluhöfundarins er að öllu samtöldu auðugra en nokkurs
annars höfundar að fornu. Það er eins og maður komi hér
inn í sjálft verkstæði tungunnar, þar sem meitlað stál
hennar syngur og gneistar, hugsanir og hugmyndir mót-
ast í orð, létt og snjallt, svo að hvergi skeikar. Hér, við
þennan hljóm, er hollt að dvelja oft og tíðum. Það er andi
málsins, sjálf sál tungunnar, sem til manns talar, ef mað-
ur kann til að hlýða, sá andi, sem enn í dag heldur við ís-
lenzku máli, auðgar það og fegrar. Helzta leiðin til þess
að auðga mál sitt og fegra er sú að sökkva sér ofan í
lestur bóka, sem ritaðar eru á fögru máli og auðugu, og
leggja þar við mikla rækt. Hitt er jafn víst, að rit eins og
Njáls saga verður engum að gagni í þessu efni, ef hann
hyggst að nota hana eins og ófrómur maður strandað góss,
hnuppla orðtækjum hér og þar, til þess að hressa upp á
lélegt mál sitt og stíl. Hann mun þá finna fyrr en varir,
að stálið hljómar ekki við deigan málm og seyrðan, heldur