Skírnir - 01.01.1942, Side 111

Skírnir
Njáls saga
109
mannþekkjarar, sem svo er kallað, en hitt er þó sýnu meiri
vandi að geta lýst mönnum svo, að þeir sé auðkenndir,
hvar sem þeir fara og hvers sem þeir freista. Venjulegasta
manngrein alls fjöldans hefir löngum verið grunnfær og
ónákvæm: illir menn og góðir, vinveittir eða fjandsam-
legir — og svo allur fjöldinn, sem lítil grein verður á gerð.
Þeir eru ókunnir og koma því málinu lítið eða ekkert við,
en líkast til eru þeir samt bæði illir og óvinveittir. Þess
háttar manngrein er einnig að finna í bókmenntum okkar,
svo sem fornaldarsögum, sem líkast til má telja eldri að
stofni en íslendingasögur, og riddarasögum, sem þeim eru
yngri og líka af erlendum stofni. Má kalla, að þar sé varla
lýst mönnum, heldur einkennum manna, typum: hetjum
og afbragðsmönnum annars vegar, en níðingum og hrak-
mennum hins vegar. Að lítt prófuðu máli mætti þó ef til
vill af þessu ráða, að hin mikla list allra lista, mannþekk-
ingin, mannlýsingin, sé hér upp vaxin jafnhliða sagna-
listinni, vaxin upp úr goðsögunum og fornaldarsögunum,
ef til vill fyrir einhver smávægileg áhrif frá sagnaritur-
um fornaldarinnar. Mestum þroska nær hún í ritum Snorra
og hinum beztu íslendingasögum, svo sem Njáls sögu, en
lýtur síðar í lægra haldi fyrir hófleysu helgirita og ridd-
arasagna, og eru það bein útlend áhrif. Hún er því ótví-
rætt í átt við það íslenzkasta, sem bókmenntir okkar geyma.
Það er því næsta eðlilegt, að athygli hins gaumgæfna
lesanda hafi beinzt og beinist að mannlýsingunum í Njáls
sögu flestu fremur, enda eru þær harla margar og fjöl-
breytilegar. Ég minnist þess að hafa einhvers staðar séð
þess getið, að mesta skáld allra tíma, Shakespeare, hafi í
leikritum sínum leitt á sjónarsvið rúmlega 400 gerðir
manna. Fáir höfundar hafa komizt nokkuð í námunda við
þetta. Jafnvel ýmsir hinir ágætustu ritsnillingar hafa
glímt lengst sinnar ævi við að lýsa sömu skapgerð með
ýmsum tilbrigðum í hverri bókinni á fætur annarri. Svo
vandgæf er sú íþrótt að skapa raunhæfa, lífi gædda mann-
lýsingu. Höfundur Njálssögu kemst í sinni einu bók furðu-
lega langt í þessu efni. Ég veit ekki til þess, að nokkur