Skírnir - 01.01.1942, Page 225

Skírnir
Ritfregriir
223
annan jóladag 1941 og var leikinn sextíu og sex sinnum á fimm
mánuðum. Aðsóknin fór fram í svo miklu kapphlaupi, að slíks eru
engin dæmi hér á landi.
Gullna hliðið á vafalaust þessar glæsilegu viðtökur að nokkru
leyti því að þakka, hve afbragðsvel það er til leiks fallið sakir
mjög listræns forms. Um hitt er þó ekki minna vert fyrir afdrif
sjónleiksins í framtíðinni, að hér er um mikið og fagurt skáldverk
að ræða, sem á djúpar rætur í baráttu og örlögum liðinna kynslóða.
Þetta er í annað sinn, sem þjóðsagan, Sálin hans Jóns míns, verð-
ur Davíð Stefánssyni að yrkisefni. Fyrsti þáttur sjónleiksins gerist
í baðstofukofa Jóns gamla. Jón er þá í andarslitrunum, og er ekki
vænlegt um ráð hans. Yfir honum stumra þar kona hans og Vilborg
gamla. Jón er allmikill gallagripur og hefir brotið ýmis af boðorð-
unum, einkum hið sjötta og sjöunda. Þar að auki iðkar hann bölv
og ragn og alls konar hrottaskap fram í rauðan dauðann. En aldrei
flögrar það að manni, að Jón sé vondur maður, enda sveipar kerl-
ingin um hann birtu ástar sinnar og umhyggju. Hann var í heiminn
borinn foreldralaus að kalla og alinn upp á hrakningi. Gripdeildir
hans voru honum meðfædd ástriða — og þó nærri því lífsnauðsyn
stundum. Og ekki var hætt við því, að Jón stæli frá fátæklingum..
En um hitt atriðið var það að segja, að snörur freistinganna lágu
víða, og margan góðan manninn hafði það hent að gerast brotlegur
við sjötta boðorðið. Kerlingin elskaði Jón eins og hann var og bar í
bætifláka fyrir hann um alla hluti.
Vilborg er af öðru bergi brotin. Hún er læknir og minnir á hinar
fornu seiðkonur. Hún lætur hart mæta hörðu og veit, að veikindi
Jóns eru illkynjuð, en náttúran á lyf við hverju meini. Kappkostar
hún að hafa meðulin mergjuð, því að þau þurfa að verka á sálina
ekki síður en líkamann. „Hann er þá dauður hvort ið er“, segir hún,
þegar hún gefur honum síðustu inntökuna, og auðvitað þarf Jón
ekki á fleirum að halda. En þegar púkarnir flykkjast inn í baðstof-
una til að hremma sál hans, kemst Vilborg í almættið sitt og hrekur
þá öfuga út með hamrömmum særingum. Vilborg er mikil kona,
bæði sem persóna og táknmynd úr þjóðlífinu. Hlutverki hennar lýk-
ur með fyrsta þætti, en kynngi hennar varir á leiksviðinu löngu
eftir þátttöku hennar.
„Ég þori ekki að treysta því, að heilagur Sankti-Pétur opni fyrir
honum“, segir kerlingin, „og Jón á engan að nema mig“, þess vegna
er hún staðráðin í bví að fylgja honum á leiðarenda. Hér hverfur
skopmynd þjóðsögunnar í Ijóma hins nýja skáldskapar, og hefir
Davíð Stefánsson samið hér eina hina dýpstu og fegurstu lofgjörð,
sem til er um íslenzka alþýðukonu.
Leiðin upp að Gullna hliðinu er löng og ströng. Kerlingin er allt-
af milli vonar og ótta, vegna þess að Jón, eða sálin hans í skjóð-