Jörð - 01.12.1940, Blaðsíða 138
hruni þess, heldur tekiö taum-
ana fyr.
? — Teljiö þér líklegt, að svo
fari hér?
: — Því lengra sem líður, áð-
ur en menn átta sig á eðli lýð-
ræðisins, því vissara er það, að
vér lendum undir einræði í ein-
hverri mynd, — langlíklegast
meö útlent vald að baki sér.
? — Er ekki óliklegt, að það
gangi svo vissa leið?
: — Nei, allar varnir eru van-
ar að vera gersámlega árang-
urslausar, þegar út í það er
komið. En það, sem í þessu til-
felli gefur þó talsverða von, er
það, að jafnvel þótt hið íslenzka
lýðræði sé óvenju hreinræktað
og banvænt, þá höfum vér samt
nokkra sérstöðu til að geta af-
numið það án þess að taka á oss
hinn langa ófrelsiskrók aftur í
aldir og krjúpa að skör einræð-
isins.
? — Hver myndi sú sérstaða
vera ?
: — Fyrst og fremst höfum
vér íslendingar gamla stjórn-
farsreynslu. Á fyrri hluta 13.
aldar voru að ýmsu leyti líkir
tímar og nú. Auk þess er nú
mynduð aðstaða til þess að ná
yfirliti yfir hina nýju reynslu
hinna mörgu lýðríkja, sem glat-
að liafa lýðfrelsi sínu, og læra
af henni. — Þá hefir og lýðræð-
isþróunin hér á landi verið svo
hröð, að miðaldra menn og eldri
þurfa ekki að hafa týnt trúnni
þjóðræðið. Þeir muna vel þann
440
tíma, er hér var ráöandi heil-
brigð þjóðræðileg stjórnskipun,
ófullkomin að vísu, en sem
mætavel hefði mátt viðhalda og
endurbæta, ef sú reynsla og'
þekking, sem nú er til, hefði þá
verið fyrir hendi. Ennfremur
leyfi ég mér að fullyrða, að
þjóðræðilegt hugarfar sé, þrátt
fyrir allt, ennþá rikjandi hér
meðal hinna eldri sjálfstætt
hugsandi manna. Og það er ein-
mitt þetta lmgarfar, sem er að
gera vart við sig í hinni sívax-
andi óánægju með hið lýðræði-
lega meirihlutavald og flokk-
ræði, enda þótt mönnum sé enn-
þá ekki ljóst, að hin þjóðræði-
lega lausn málsins er vel fær,
ef menn fást til aö taka hana
til athugunar. — Og síðast en
ekki sizt kemur sjálf sönnun
þess, að heilbrigð hugsun er
ekki dauð í landinu, þótt hún
sé hart leikin. Þessi sönnun er
sú, að það hefir ekki tekizt enn
að gera einn þátt ríkisvaldsins
af þremur lýðræðilegan. Og þa
er dómsvaldið. Það stendur enn
óflokksbundið á þjóðræðilegum
grundvelli og stutt af almennrí
þjóðræðilegri réttarvitund.
Menn hafa lært að heimta það,
að dómsvaldið sé óhlutdrægh
og þá vantar ekki nema herzlu-
muninn, að menn læri að heirnta
að löggjafarvaldið og fram-
kvæmdarvaldið séu einnig °'
hlutdræg, og að álíka trygging'
ar séu settar fyrir öryggi þes3'
liða rikisvaldsins, eins og
jöno
ara