Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2019, Blaðsíða 94
„TAuMlAuST BlóðBAð áN liSTRæNS TilgANgS“
93
myndirnar“, sérstakur undirflokkur efnis sem einkar áríðandi var að halda
frá börnum. iðulega var fullyrt að það væru einmitt ofbeldismyndirnar sem
yllu því að skipulagsleysinu á myndbandamarkaði mætti líkja við neyðar-
ástand í barnaverndarmálum, enda skaðleg áhrif þeirra vísindalega sönnuð.55
Andspænis myndinni sem þannig var dregin upp af ófremdarástandinu sem
ríkti á myndbandaleigum má segja að niðurstaðan hafi blasað við, það var
með öllu ótækt að myndbandamarkaðurinn væri eftirlitslaus og á því varð
að ráða bót hið snarasta. Að óbreyttu skorti Kvikmyndaeftirlitið hins vegar
lagaheimildir til að fella þennan markað undir sitt verksvið. Nauðsynlegt
væri þess vegna að endurskilgreina verksvið eftirlitsins til að mæta breyttum
þjóðfélagsaðstæðum.
Það er í tengslum við endurskilgreininguna á verksviði eftirlitsins sem
segja má að flutningsmenn laganna hafi fyrst lent í nokkrum vandræðum.
en hana má nálgast hér: https://skemman.is/bitstream/1946/17172/1/%C3%9Eeg-
ar%20myndbandst%C3%A6ki%C3%B0%20kom%20til%20%C3%8Dslands.
pdf. Höfundarréttarmálin tengjast reyndar annarri hlið á ofbeldismyndalögunum
en í kjölfar setningar þeirra var ráðist í allsherjar kortlagningu á myndbandaleigum
landsins – en fram að því var ekki einu sinni ljóst hversu margar þær væru, mynd-
bandaleigurnar voru undanþegnar hefðbundnum firmaskráningarreglum um versl-
unarrekstur – sem og öllum þeim myndum sem þær höfðu á boðstólum, og ein
hliðarverkun þess var að miklum mun erfiðara var í kjölfarið að bjóða upp á efni
sem myndbandaleigan sjálf flutti inn. Þetta varð áþreifanlegt í annarri lögreglurassí-
unni um myndbandaleigur landsins, sem framkvæmd var í lok árs 1986. Þá voru um
12.000 myndbönd gerð upptæk, en var þá alfarið um að ræða spólur sem brutu í
bága við höfundarréttalög, voru ótextaðar og á vantaði merkingar frá dreifingarað-
ilum og Kvikmyndaeftirliti. ofbeldismyndir komu hér ekki við sögu, eða voru í
algjöru aukahlutverki. Sjá, „lögreglan lagði hald á um 12.000 myndbönd“, Morgun-
blaðið, 24. desember 1986, bls. 2.
55 Það að skaðleg áhrif ofbeldisefnis á börn væru hafin yfir allan vafa er ítrekað í
þingumræðum um frumvarpið og var algengt stef í allri fjölmiðlaumfjöllun um of-
beldismyndirnar á vídeóleigunum. Í athugasemdunum við frumvarpið er jafnframt
fullyrt að „rækilegar rannsóknir“ hafi farið fram á áhrifum ofbeldisefnis á börn og
að „allir ábyrgir fræðimenn [séu] á einu máli“ um að þau sé skaðvænleg, „hættuleg
andlegri heilsu þeirra“. Yfirlýsingar þessar eru auðvitað óábyrgar, en eru sérstak-
lega undarlegar þegar haft er í huga að Þorbjörn Broddason var sérstakur ráðgjafi
ráðherra við samningu laganna. Í kaflanum „Hvað segja rannsóknir?“ í greininni
„Ráðstafanir gegn ofbeldismyndum“ sem birtist í DV 8. febrúar 1983 (og var öðru
fremur ætlað að kynna sjónarmið frumvarpsins og afla því fylgis), skrifar Þorbjörn:
„önnur spurning, sem oft heyrist, er á þá leið hvort nokkur ástæða sé til að ætla
að efni af því tagi sem hér um ræðir hafi raunverulega slæm áhrif. um þetta hefur
vissulega verið lengi deilt og rannsóknaniðurstöður verið allmismunandi.“ Þorbjörn
Broddason „Ráðstafanir gegn ofbeldiskvikmyndum“, bls. 12–13. Varðandi tilvitnun
í athugasemdir við frumvarp, sjá „241. Frumvarp til laga um bann við ofbeldiskvik-
myndum [158. Mál]“, Althingi.is, sótt 13. maí 2019 af https://www.althingi.is/altext/
105/s/pdf/0241.pdf.