Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2019, Síða 323

DAvÍð G. KRISTInSSOn
322
viðurkennd aðferð innan félagsvísinda. Skorti megindleg félagsvísindi
stundum næmi t.d. fyrir félagssögulegum greinarmun á ólíkum stundum
og stöðum mætti aftur á móti spyrja hvort Guðrún, fræðimaður á Hug-
vísindasviði, geri í stuttri grein sinni – þótt hún slái ýmsa varnagla – Íslandi
upp full mikla sérstöðu. við lesturinn sprettur þessi tilfinning síður af því
að hún segi þetta beinum orðum en því að ólíkt t.d. Jóni Gunnari Bern-
burg og vali Ingimundarsyni tekur Guðrún ekki dæmi af sambærilegum
fyrirbærum í öðrum löndum. Að vísu mætti túlka það þegar hún gerir að
umtalsefni „ójafnvægi milli einstaklinga í litlu landi“208 svo – eins og nærtækt
væri innan félagsvísinda – að hér sé ekki á ferð séríslenskt vandamál heldur
jafnvægisskortur í fámennum löndum almennt. „Fámenni krefst aga, skýrra
leikreglna en þó sveigjanleika í samskiptum“; þetta gæti sömuleiðis verið
almennt einkenni fámennra þjóða sem og „minnimáttarkennd Íslendinga
gagnvart erlendum þjóðum“ og það „að samgangur milli stétta hefur verið
greiðari í fámenninu á Íslandi en í fjölmennari löndum“.209 Sjálf ber Guðrún
ekki upp þá spurningu hvort ákveðin einkenni landans, sem hún álítur or-
sakast af smæð þjóðfélagsins,210 séu séríslensk eða sömuleiðis að finna hjá
öðrum smáþjóðum. Stundum er orðalag Guðrúnar heldur til marks um að
hér séu á ferð varanleg sérkenni okkar: „Íslendingar eiga auðveldara með
að gefa eftir við útlendinga en sína nánustu nágranna eða pólitíska and-
stæðinga.“211 Þegar upp er staðið er óljóst hvort slíkir eiginleikar komi til af
smæð þjóðarinnar, sögu okkar eða séríslenskum siðferðisgildum. Eftirfar-
andi fullyrðing Guðrúnar vekur upp svipaðar spurningar: „við sjáum ótrú-
lega lík stef endurtaka sig hvað eftir annað í íslenskri sögu“ og því „er ekki
að furða að stef um ofsa, óhóf og ágirnd séu sífellt endurtekin í bókmenntum
okkar“.212 Einkenna slíkar endurtekningar jafnframt sögu annarra þjóða og
hver er ástæða þeirra? Erum við hneppt í einhvers konar álög eilífrar endur-
tekningar? Eða þröngva túlkanir þessa samsemd upp á atburði sem eru þó í
mikilvægum atriðum ólíkir?
„Er slíkur samanburður fortíðar og nútíðar aðeins samkvæmisleikur eða
getum við í raun lært af fortíðinni?“,213 spyr Guðrún og svarar: „við dýpkum
skilning okkar og nákvæma greiningu á samtíma okkar með því að máta
208 Sama rit, bls. 85.
209 Sama rit, bls. 76, 82, 80.
210 Sama rit, bls. 79.
211 Sama rit, bls. 82.
212 Sama rit, bls. 85, 77.
213 Sama rit, bls. 85.