Búfræðingurinn - 01.01.1943, Blaðsíða 12

10
BÚFRÆÐINGURINN
fjöllum er sérstakt hraunlag, er sum hafa runnið um stór flœmi.
Nú sér i brotsár hraunlaganna, þar sem dalirnir hafa skorið þau
um þvert eða sjór gert úr þeim standberg. Úr slikum hraunbreið-
um, er jaðrazt hafa saman, víslagzt alla vega og lagzt hver ofan
á aðra, hefur basalthellan í Atlantshafi hlaðizt upp að inestu leyli
og sennilega víðast hvar til allmikillar hæðar.
Upphafsaldur basalthellunnar iná lielzt ráða af undirstöðu-
lögum hennar, sem eru ofansjávar bæði í Grænlandi og Bretlands-
eyjum. Þau teljast vera frá Júra- og ICritartimabili eða næstu jarð-
tímabilum á undan Nýöldinni. Sömuleiðis liafa fundizt jurtaleifar
milli basaltlaga beggja megin hafs, sem taldar eru frá Eosentima
og á Grænlandi sædýraleifar frá sama tíma. Hér á landi liggja
undirstöðulög basaltsins sennilega alldjúpt í sjó, fyrst hvergi sér
til þeirra umhverfis landið. Er því óvíst, livort nokkur ofan-
sjávarlög eru frá Eosentíma hér á landi. Hins vegar hafa þekkjan-
legar jurtaleifar fundizt hér á nokkrum stöðum i nánd við surtar-
brandslögin, en að óraskaðri berglagahæð liggja þau viðast all hátt
ofan við sjávarmál. Við rannsókn á nokkru af þessum jurtaleifum,
fyrir löngu síðan, voru ]iær taldar bera vott um álika hlýtt lofts-
lag og nú er í sunnanverðri Evrópu og heyra til Miosentíina.
Seinna hafa sumir jarðfræðingar viljað telja þær eldri. Þótt gert
væri ráð fyrir miosenaldri á jurtaleifunum, mætti telja líklegt,
að elztu ofansjávarberglög liér á landi væru að minnsta kosti frá
Oligosentima.
Um það leyti, sem surtarbrandslögin mynduðust, lítur út fyrir,
að mjög langur tími liafi liðið milli gosa og liraunrennslis, enda
fara herglög þar fyrir ofan að vcrða miklu unglegri á svip. í
þessum efri hluta basaltlaganna eru ekki enn fundnar nægilega
glöggar jurtaleifar til aldursákvörðunar, en hins vegar er það til
nokkurra leiðbeininga um aldur siðustu hraunlaganna, sem hér
hafa runnið um þessa voldugu hásléttu meðan hún var samfelld
heild, að jökulmenjar hafa fundizt milli berglaga ofan til í fjöll-
unum milli Skjálfandaflóa og Eyjafjarðar og líkur fyrir þeim
víðar um Norðurland. Samkvæmt þessu ætti ekki bygging basalt-
breiðunnar, að minnsta kosti sums staðar hér á landi, að hafa
verið lokið fyrr en komið var fram á jökultíma. Hins vegar er
margt, sem bendir til þess, að jöklar hafi, að öðru hvoru, selzt
mjög snemma að hér á landi, enda ekki ólíklegt, að þcir söfnuð-
ust á svo víðlenda hásléttu norður um heimskautsbaug, löngu áður
en jökulþök lögðust langt suður í lönd. Það liggja þannig mörg
rök til þess, að elztu jökulmenjar hafi myndazt hér á landi löngu
fyrir viðurkenndan jökultíma, jafnvel þegar á fyrri hluta Pliosen.
Aö svo komnu verður því aö gera ráö fyrir, aö ofansjávarlöy
íslands í basallhéruöunum — þau sem lieyra til hinni reglubundnu