Búfræðingurinn - 01.01.1943, Blaðsíða 13

B U F RÆ Ð I N G U R I N N
11
hraunsteypu um norðanvert Atlantshaf — hafi vcriif aff hlaffast
upp A öllu tímabilinu frá því á öndverffri Nýöld og fram á Pliosen-
tima.
Hér að framan hefur verið að þvi vikið, hvernig náttúruöflin
keppast um að breyta þeirri smiði i dag, se’m gerð var i gær. Þetta
varð að bitna á brúnni miklu milli hins nýja og gamla heirns.
Undirstaðan var ekki nógu traust. Þegar um og eftir surtarbrands-
tímann virðist nokkurt misgengi i basalthellunni hafa átt sér stað.
Siðar fór þvi svo um þessa miklu smíð, að hún eyddist að mestu,
sumpart fyrir sig í sjó niður, sumpart vegna ágangs ytri afla, s. s.
sjavargang með ströndum fram. Að endingu er nú ekki eftir annað
en brúarsporðarnir beggja megin hafs, nokkrar eyjar norðan Skot-
lands og vestan og svo Færeyjar og ísland. En allar þessar leifar
munu stórum hafa minnkað síðan þær voru algerlega* gefnar
liafinu á vald.
Um lílct leyti og þetta landsig verður umhverfis ísland, og
í áframlialdi af því, fer basalthella íslands öll að bresta og
misgangast á ýmsan liátt. Þá myndast við spildusig frum-
drættir fjarða og flóa og dalanna upp frá þeiin. Þá fór einnig
að verða lieildarsig á basalthellunni uin miðbik landsins og
suður úr, náði það einnig norður í gegnum landið uin austan-
verða Þingeyjarsýslu. Hallar því basaltlögum vestanlands,
í uppsveitum Norðurlands og á Austfjörðum í áttina til þess-
arar sigdældar. Sennilega hefur þetta sig telcið langan tima
og óvíst, hvort því er að fullu lokið enn, því talið er, að land
fari lækkandi á sigdældarsvæðinu sunnan lands. Það er því
ekki að vita, hve mikið stæði eftir af fslandi nú, ef með öllu
hefði verið kólnað í gömlum glæðum. Að vísu er það svo, að
ekki sjást annars merki, en að gosum og liraunrennsli hal'i
verið lokið á basalthásléttunni, áður en aðalniðurbrot hennar
liófst, en með siginu l'ærast þessi öfl í aukana og þá hefjast
mikil eldgos uin miðbik landsins og víðar á svæði sigdæld-
arinnar miklu. Hefur þá jökull verið lagztur á landið öðru
hvoru því að mörg liundruð metra niðri í þeim berglögum,
sem J)á hlóðust upp, eru jökulnúnir steinar og eldhakaðar
jökulurðir. Uppvarpið frá Jiessum gosum er yfirleitt ekki
jafn samkynja að útliti né lagt eins reglulega og í basalthell-
unni. Móberg með margs konar gerð er á mörgum stöðum
mikill liluti efnisins, en basaltið ýmislega löguð innskot og
óreglulegt lirúgald innan um móbergið. Hins vegar eru einnig
til regluleg basaltlög, oft stuðluð, svo sem grágrýtið í efstu