Búfræðingurinn - 01.01.1943, Blaðsíða 15

BÚFRÆÐINGURINN
13
fjaxðardala, en ekki er vitað, svo víst sé, að fornbasalts hafi
orðið vart í uppsveitum Suðurlands, né í undirstoðu landsins
meðfram suðurströnd þess allt frá Breiðamerkursandi, um-
hverfis Reykjanes að rótum Esju við Kollafjörð.
Samkvæmt því, sem nú hefur verið lauslega getið um land-
nám hinna yngri móbergs- og grágrýtismyndana, er það að
eins nokkur hluti landsins, sem algerlega er af stofni hasalt-
myndananna um Atlantshaf. Þau svæði, sem að mestu eða
öllu eru byggð úr því bergi eru: Borgarfjarðarhérað ásamt
vesturhluta fjallanna austan við Faxaflóa og Borgarfjörð allt
frá Kollafirði og norður á Amarvatnsheiði. Landsvæðið fyrir
botni Breiðafjarðar suður móts við Snæfellsnes og fjöllin þar
austur af, Vestfirðir allir og Norðurland austur að Skjálf-
andafljóti, þó með þeim undantekningum, sem áður er getið.
Þá eru og fornar bergmyndanir um Austurland frá því
sunnan við Hornafjörð og norður undir Langanes. Um
ákveðin samskeyti milli hinna eldri og yngri myndana
vantar víða nánari rannsóknir. s
Af þessu lauslega yfirliti má ráða að íslandi mundi nú á
allt annan veg farið um landslag og stærð, ef móbergsinynd-
anir jökultímans hefðu ekki tekið við og fyllt þar upp að
nýju, sem annaðhvort lækkaði til muna eða jafnvel seig
alveg i sjó niður. Það gerði hinn stóra mun á þróun mó-
bergssvæðanna og hirina, sem urðu að líða sitt sig og alla
svörfun jökultímans bótalaust, að á basaltsvæðunum virðist
gosöflin aldrei hafa endurlifgazt að ráði, eftir að þau slokkn-
uðu i siðustu hraunlögum basalthellunnar, áður en hún fór
að springa sundur og missíga. Á móbergssvæðunum liafa
þau annað hvort alltaf verið við líði eða þá stóruin endur-
vakizt el'tir að sig og sigsprungur komu til. Það er því undan-
tekning, að nokkurs staðar hafi bætzt við berglög á basalt-
svæðunum, frá því fyrstu drög til dala urðu til, en ötul öfl
hafa verið að verki til þess að sverfa þau og meitla. Á mó-
hergssvæðunum hefur aftur á móti hlaðizt upp svo mikið af
gosefnum, að ekki munu til dæmi frá sama tíma annars stað-
ar á jörðinni. Það mætti því svo að orði komast, að þau
hefðu að«talsverðu leyti staðið af sér ágang hins langvarandi
jökulskriðs og þess vegna, meðal annars, eiga þau mýkri
línur í landslagi en yfirleitt á sér stað um hin óvörðu og
jökulsorfnu basaltsvæði.