Búfræðingurinn - 01.01.1943, Blaðsíða 115

BUFRÆÐINGURINN
113
sæti utan á svifögnunum. Eru það aðallega basarnir ásamt FT^
eindunum, sem þar berjast til valda og reyna að hrekja eitthvað
af basaeindunum, sem fyrir eru, úr sæti sinu. Harðfylgi hinna
þýðingarmestu einda i þessari innrás er talið í þessari röð:
H—Ca—Mg—NH4—K—-Na, en hve fastar þær eru í sessi hins veg-
ar: H (vatnsefni) — K (kalium) — NH4 (ammoníum) — Na
(natríum) — Mg (magníum) — Ca (kalsíum).
Svo er talið, að átök geti einnig orðið milli neikvæðra sýrueinda,
er bundnar eru á þennan hátt, en það inál er miklu minna rann-
sakað og sumar sýrur s. s. saltpéturssýra og klór rafbindast sama
og ekkert.
Þegar rafbundnir basar skipta þannig sætum mætti nefna það
basaskipti (base exchange) ensýrusipti (anion exchange)
þegar það á sér stað um sýruleifar. Sé átt við hvorttveggja, mætti
nefna það eindaskipti (ion exchange).
Viðnám einstakra efna, eða einda þeirra, gegn eindaskiptum, fer
ekki eingöngu eftir því, hve fast þau eru bundin í hlutfalli við
harðfylgi þeirra, er á sækja, heldur er það mjög komið undir þvi,
hversu mikið af einni eða fleirum eindategundum berst að í jarð-
vatninu. Þannig getur dálítill basi, eins og natríum, losað um hinn
þróttmikla basa kalí, ef jarðveginum berst svo mikið af natríum,
að eindafjöldi þessi fari langt fram úr eindafjölda kalisins. Sömu-
leiðis getur sterk kölkun ásamt þvi að fækka H ' eindum, einnig
fækkað rafbundnum eindum af hvorum hinna basanna sem vera
vill. Eins er um H^eindirhar, sem alltaf eru með í þessum leik,
ef fjöldi þeirra eykst í jarðvatninu (= að jarðsýringin aukist)
vegna kolsýrumyndunar eða af öðrum ástæðum, þá rýma þær út
einhverju af rafbundnum basaeindum. Súrum jarövegi er því hætt-
ura viö burtskolun rafbundinna efna en ósúrum og er þvl, aö öörn
jöfnu, liklcgri til þess aö vera fátœkari af þeim.
Svo mætti sýnast, að þetta eindaskiptalögmál væri allt annað en
hagstætt fyrir jarðveginn og þann gróður, sem hans á að njóta,
fyrst hann á að missa jafngildi þess af öðrum efnum, sem honum
áskotnast af hinu í áburði eða á annan hátt. Að visu er það svo, að
talsvert mun skolast burtu úr jarðveginum vegna eindaskipta og
liinum lausari efnum, s. s. natrium, magnesíum og kalki er nokkur
hætta búin af þessum ástæðum. En þó eru eindaskipti ekki eins
óhagstæð og i fljótu bragði sýnist: 1) Verðmætustu efnunum kali,
fosfórsýru og að því leyti, sem ammoniak er til staðar, er minnst
liætta búin. 2) Jafnframt þvi sem basar rafbindast, og rýma frá
sér jafngildi sinu af öðrum efnum, verður oftast eitthvað af H+
eindum að rýma sæli og það því frckar, sem jarðvegurinn er ininna
efnamettaður, en þær hafa ekkert gildi til annars en sameinast
8