Búfræðingurinn - 01.01.1943, Blaðsíða 35

BÚFRÆÐINGURINN
33
athafnaniikill frá jarðfræðilegu sjónarmiði, eru afköst hans
meiri að ganga á löndin en byggja þau upp með jarðvegsmynd-
andi starfi, nema ])ú að þvi leyti, ef lönd rísa úr sæ, þá taka
þær botnleirsmyndanir, er upp koma, þátt í nýjum jarðvegi.
Leirlög, er liggja undir miklum hluta af láglendismyndunum
hér á landi, eru sjávarlög frá lokum jökultimans, en þá stóð
sjór miklu hærra en nú. Þá á sér einnig stað, að sjór fylli
upp í víkur og voga, án þess að árframburður komi þar til
greina, og skapi þar aðstöðu til jarðvegsmyndunar. Enn
fremur berst oft sjávarleir og sandur með vindi á land upp
og tekur á þann hátt þátt í jarðvegsmyndun alllangt
frá sjó.
4. Jöklar. Þótt oss finnist ísinn allharður átekta, þá leitar
hann sér útrásar þangað, sem minnstrar fyrirstöðu er að
mæta, þegar þykkt hans og þrýstingur er orðinn nægilega
mikill. Jöklar renna því fram líkt og vatn, þótt skriðliraðinn
sé að jafnaði lítill. Sökum þunga síns og ómótstæðilegs þrýst-
ings, sópa skriðjöklarnir burtu öllu lauslegu, er verður á vegi
þeirra. Þeir sverfa niður bergið og víkka út farveg sinn.
Jöklarnir liafa því átt mikinn þátt í mótun dalanna víða um
land og látið eftir sig kynstrin öll af moluðu bergefni. Vana-
lega blandast i jöklana talsvert af grjóti bæði það, sem þeir
losa úr farvegi sínum og einnig hitt, sem lirynur ofan á þá úr
snarbröttum fjöllum beggja megin dala, sem þeir skríða eftir.
Þetta grjót hrærist inn í jökulinn við hreyfingu hans og það
molast niður. Steinarnir neðst i jöklinum vinna líkt og þjöl
ú undirstöðubergið, svo það rispast langrúkum í stefnu jökul-
skriðsins, og steinarnir rispast einnig sjálfir og slitna. Jökl-
arnir eru því stórvirkastir allra náttúruáfla við að mylja berg,
og þeir munu hér á landi hafa skilað miklu í sjóinn, meðan
jökulþökin stóðu sem hæst, en þegar mjög var á þau gengið,
og skriðjöklarnir urðu að hörfa fyrir auknum hlýindum lengra
og lengra upp í dalina og lolcs alla leið upp á hálendi, þá skildu
þeir eftir á flóttanum mikið af herfangi sinu. Undirstaðan
var ber og fáguð bergklöppin, en þeir huldu hana, jafnvel
langt upp til fjallalilíða, lagi af malblöndnum leir og grjóti.
Sums staðar, einkum þar sem viðnám var veitt um tíma, ókust
upp, framan við jökulröndina, háar öldur úr þessu jökul-
mulda efni. Þessi verksummerki sjást nú sums staðar liggja
í linu þvers yfir dalina þar, sem ísröndin hefur staðnæmzt um