Búfræðingurinn - 01.01.1943, Blaðsíða 47

BUFRÆÐINGURINN
45
xtti sér ekki stað. Hið fasta berg er þvi eins konar varasjóður,
sem alltaf er að miðla jarðveginum nýjum efnaforða og jafna
þannig mctin móti útgjöldum hans.
d. IJfræn veðrun.
Meðal þess, sem á nokkurn þátt i sundurliðun bergefnanna i jarð-
veginum, má einnig telja jurtagróðurinn. Áhrif hans gerast þó mest
á óbeinan hátt þannig, aS rótaröndun og rotnandi jurtaleifar fram-
leiða mikinn hluta af kolsýru jarðvatnsins, sem, eins og áður er
sagt, á svo mikinn þátt í upplausn steinefnanna. Hitt má telja með
beinum aðgerðum jurtagróðursins, að rótarsafi hans hefur hein
uppleysandi áhrif á steinefnin og að talið er, að plönturnar geti
sundrað steinkornum með þvi að skjóta rótum sinum í smásprung-
ur eða veilur, sem i þeim kunna að vera. Bersýnilegast og bezt stað-
fest á þetta sér stað þar, sem skógur vex á grunnum jarðvegi eða
aðcins í klappasprungum. Þar sést livernig trjáræturnar vikka út
hverja smugu, sem þær geta fundið og jafnvel kljúfa stcin út frá
þeim. Alkunnugt er einnig, hvernig inosar og skófir leysa upp úr
yfirborði hergs og steina, uin leið og þau taka frá þeim næringu
sina.
Húsdýraáburður, sem hlandaður er jarðveginum, styður einnig
að sundurliðun steinefna á svipaðan hátt og jurtaleifar, og má því
telja þær aðgcrðir hans til lífrænna áhrifa.
i>. Moldarefni og öfl þau, er að moldarmyndun vinna.
L Sundurliðun lífrænna efnasambanda.
Hér að framan hefur eingöngu verið fjallað um uppruna
liinna ólífraenu efna jarðvegsins og noklcrar þær breytingar,
sem á þeim liafa orðið og enn eru að gerast. En auk stein-
efnaforðans .er jarðvegurinn víðast hvar meira eða minna
hlandaður lífrænum efnum, en þau eru leifar jurta eða dýra
i mismunandi sundurliðuðum samhöndum. Jafnvel hin gróð-
urlausasta bergmylsna er sjaldnast alveg lirein. í hana liafa
borizt bakteríur og smádýr hafa fallið þar í valinn og látið
eftir leifar sínar, þótt litlu muni um hvern einstakling. Þetta
ryður brautina fyrir sveppi og skófir, ef lifvænt er að öðru
leyti, og leifar þeirra skapa svo lífsskilyrði auknu smáveru-
Hfi og hærra gróðri. Fyrst þegar svo langt er komið, að gróð-
urinn hefur náð fótfestu og úldauðar rætur og jarðfallnir
jurtahlutar fara að rotna, getur orðið um reglulega moldar-