Búfræðingurinn - 01.01.1943, Blaðsíða 24

22
UÚFRÆÐINGURINN
úr afmörkuðum, vcnjulcga litiS eitt flatkittum högglum, sem eru
geislastuðlaSir frá miðju og út í yfirborð hvers högguls. Berg þetta
er ekki algengt og hefur eingöngu fundizt þar, sem ætla má að
aðkomandi vatns hafi gætt við gosin. Hér á landi jökulgos, erlendis
sævargos.
Sérstök basaltform cru ýmis konar afbrigði ósamfelldra hrauna,
svo og hraungjall milli herglaga og í mörgum gosstöðvum. Basalt-
aska hefur cinnig svipaða samsetningu og samstorkið hraun
Enn er ótalið hversu basaltið er mismunandi heilsteypt að
innri byggingu. Mikill hluti þess er nokkurn veginn samfelldur,
eða án sýnilegra cyða milli bergkorna. Aftur er sumt af þvi mikið
eygt og holurnar þá ýmist tómar, cða í þeiin hafa myndazt
m ö n d 1 u r úr ýmsum steintegundum (kvars, kalkspat, geisla-
steinar o. fl.). Oft eru þétt berglög dálitið eygð, er dregur til
beggja borða, en önnur eru eygð i gegn. Algengast er að holurnar
séu fylltar annarlegum efnum neðantil i fjöllum, þar, sem bergið
er elzt (möndluberg) en aðeins með skánuin eða alveg tóinar i
hinum efri og yngri berglögum. Þar sem möndulbergs gætir að
ráði í fjallshliðum, getur áhrifa þess gætt við jarðvegsmyndunina.
2. Líparít.
Það er einkenni íslenzkra bergmyndana, að þser eru dökk-
ar álitum og í nokkurri fjarlægð varpar á þær bláleitum blæ.
Sums staðar er þó regla þessi rofin, svo „við sjáum sólskins-
blett í heiði“, jafnvel um sólarlausan dag. Þessir ljósu blettir
í fjöllunum eru víðast líparít eða ummyndanir í nánu sain-
bandi við það. Líparitgos hafa átt sér stað öðru hvoru meðan
bergmyndanir íslands voru að hlaðast upp, en útlit er fyrir
að mörg þeirra hafi aldrei komizt upp á yfirborð jarðar,
lieldur þrengt sér milli laga sem ýmislega löguð innskotslög
og berggúlar. Þó sýna molabergslög úr líparítösku, líparít-
molum og jafnvel hrafntinnuflísum, sein sums staðar má
rekja yfir stór svæði milli berglaga, að sum af gosunum hafa
brotizt upp á yfirborðið, eins og einnig eru dæmi til síðan
land byggðist (Askja, Öræfajökull). Við Torfajökul eru og
allmikil yfirborðshraun úr líparíti, er runnið hafa eftir að
jökultíma lauk. Líparít og líparítkenndar molabergsmynd-
anir eru til og frá á dreifingu uin landið, sums staðar ineð
nokkuru efnismagni, en víða er það minna en útlit fjallanna
bendir til, því mylsna þess Iitar oft hlíðar og hnjúka langar
leiðir ofan fyrir sig. Á nokkrum stöðum er líparít aðalefni