Búfræðingurinn - 01.01.1943, Side 42

40
BÚFRÆÐINGURINN
verja liau fyrir vcðrunaröflunum, en smámolar af hrcinu kalki lialdast
})ó sjaldnast til langframa ócyddir í jarffveginum, þótt efnis þcirra gcti
gœtt miklu Icngur í öðrum samböndum. Þvi eru það hin torleijstari bcrg-
efni, s. s. sililcölin, sem, þegar til lengdar lictur, eiga mcstan ]>átt i ]n>i
að miðla jarðveginum nýjum birgðum af efnaforða sinum.
b. Sýring og vatnsmengun.
Þess er áður getið, að súrefnið væri þýðingarnnlcill aðili við
breytingu bergefnanna í jarðveginum. Það kcmur þó mest til greina
við breytingu járns- og brennisteinssambanda og er þá oft sam-
fara vatnsmengun viðkomandi efnis (hydration) sem er i þvi inni-
falin, að vatn gengur í cins konar lauslegt samband við steinefnið
og tekur þá ásamt súrefninu þátt i hinu nýja efnasambandi. AI-
gengasta dæmi þess er ryðið, sem er umbreyting járns þegar það
sameinast járni og frjálsu súrefni. Skulu nú nefnd hér nokkur
dæmi þess, hvernig talið er, að þessar efnabreytingar fari fram.
Ólivín er algcngt i islenzku basalti. Samsetning ])css cr járn-
magníumsilíkat í(MgjFejaSiOí). Þcgar magniumsilikatinu er slcppt cr
talið, að járnið úr því Ieysist ])annig og brcytist í mýrarauða og kisil-
sýring Fc:Si04-t-3H2Ö + 0=2Fc(0H)3 + Si02. Þessi kisilsýringur. ásamt
magníumsilíkatinu verður svo fyrst um sinn að mcstu lcyti cftir sem
leirkennt efni, cr nefnist serpentin.
Scguljárnstcinn, sem mikið cr af í islcnzku basalti, cr samband
af fcrrósýringi (FcO) og ferrisýringi (Fe-jOa)• Sýrist þcssi blcndingur,
verða 2Fe0 + 0 = Fe203, og mcð samhliða eða eftirfarandi vatnsmcngun
verður Fc203 + 3H20 = 2Fc(0H)3, eða seguljárnstcinninn breytist i rauða
cða mýramálm.
Járnspat (= ferrókarbónat FeCO.i) er sums staðar blandað i milli-
lagabcrgmyndanir hér á Jandi og í jarðveg. Það leysist upp i kolsýru-
blönduðu vatni og myndar súrt járnkarbónat (járnlá) (sbr. áður fram
tckið um kalk og magníuinkarbónat) þannig: FeCOa + CO^ + H-jO =
I'e(HC03)2. Upplausn þessi cr algeng í mýrajörð og liefur einkcnnilcgan
inálmkenndan lteim, sem við köllum járnláarbragð. Vcrði svo upplausn
])cssi fyrir álirifum loftsins, sýrist efnasambandið cnn meira’ og fellur
úr upplausn scm mýramálmur, en slcppir nokkru af kolsýru, scm víkur
burtu ])annig: 2Fc(HCO3)2 + 0 + Il20 = 2Fe(OH)3 + 4C02. Þaililig myndast
mikill hluti af rauðaleir í keldum og ofan til í grassverði mýrlcndis.
Þar sem loft og súrefni er útilokað geta myndazt lágsýrð járnsam-
bönd og hásýrð sambönd afsýrzt. Meðal annars eru bakteriur taldar eiga
þátt í þessu. Helzt þeirra eru ferrósýringur FeO og j á r n b r á
Fe(OH)2. Berist ]>au til yfirborðsins getur myndazt gul-rauð-bláleit skán
ofan á kyrrstæðu mýravatni, sem ltölluð er járnbrá, en leiki loft um
þessi efni um lengri tíma, sýrast þau og breytast í liásýrðari sambönd.
Brennisteinskís (FeSs) er á strjálingi í bergmyndunum hér á
landi. Komi hann í snertingu við rakt loft eða frjálst súrefni í vatni, þá
tckur bann bæði vatn og súrefni i samband við sig og myndar f e r r ó -
súlfat (járnvitrol) og frjálsa brennisteinssýru, þannig: