Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2008, Blaðsíða 5

Saga og sjálfsmyndir
Hver er tilgangnrinn með sagnfræði? Mönnum kann að finnast það
furðuleg spurning, en hér er ekki verið að grafast fyrir um réttlætingu
einnar elstu fræðigreinar sem stunduð hefur verið, heldur miklu fremur
að spyrja hvað það er sem fær menn til að sinna henni. Ohætt er að full-
yrða að svörin við þeirri spurningu hafa áhrif á það hvernig sagnfræði er
stunduð á hverjum tíma og má líta á þetta hefti Ritsins sem tilraun til að
skoða þessi svör aðeins nánar því ekki er ósennilegt að viðhorf sagnfræð-
inga til greinar sinnar séu um margt mismunandi.
Eitt er þó kannski sameiginlegt og það er sú þekkingarfræðilega við-
leitni að skilja samtíðina í ljósi sögunnar, að skýra hvernig ástand á hverj-
um tíma leiddi til þess sem síðar varð og er. Meira að segja þeir sem leggja
stund á sagnfræðirannsóknir á fornum tímum um fjarlæg ríki eru að ein-
hverju leyti þessu marki brenndir, en stór meirihluti sagnfræðinga leggur
stund á rannsóknir á sögu eigin þjóðar og eru þar með miklir áhrifavaldar
í sköpun þeirrar sjálfsmyndar sem þjóðin og einstaklingar hennar búa við
hverju sinni.
Segja má að þessi sjálfskoðun og sjálfsmyndarbygging hafi verið meg-
inverkefni sagnfræðinga eftir að þjóðarsaga í öllum sínum myndum varð
að faglegu viðfangsefni sagnfræðinga á 18. öld og hefur þýski söguspek-
ingurinn Johann Gottfried Herder stundum verið taliim til frumkvöðla
þeirrar söguhyggju sem G.W.F. Hegel hóf síðan upp í kerfi. Sögusýn
Herders, sem vissulega átti ýmislegt inni hjá öðrum, ekki síst Voltaire og
Rousseau, lagði hins vegar grunn að þeirri þjóðlegu og afstæðu sögu-
hyggju sem fól í sér að saga hverrar þjóðar væri grunnur að sjálfsmynd
hennar.
Sjálfsmyndir eru einmitt í brennidepli í þessu hefti sem hefur að geyma
greinar er snúast um söguspeki, sannleikshugmyndir, þjóðernisvitund,
3