Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2008, Blaðsíða 172

JOAN W. SCOTT
Tilgangur gagnrýni er að gera þessa blindu bletti sýnilega til þess að opna
kerfi fyrir brejmngum. Ekld að láta fullorðaðar, fullkomnar áætlanir koma
í stað þess sem fyrir er heldur að opna íyrir möguleikann á að hugsa (og
hegða sér) á annan hátt. Með orðum Theodors Adomo felst gagnrýni í því
þegar „opin hugsun túsar út fyrir sjálfa sigA2-1
Gagnrýni hefur lengst af verið tengd við heimspekinga: Platon, Kant,
Hegel, Marx, Frankfurtarskólann og Nietzsche, svo aðeins fáeinir séu
nefndir. En sagtifi-æði hefur að minnsta kosti frá því á mtjándu öld einnig
verið viðfangsefni gagnrýninnar, þ.e. að útiista og greina hið brejmlega fé-
lagslega og póhtíska samhengi þar sem grundvallarhugmyndum er beitt.
Gagnrýni Hegels á Kant og Marx á Hegel fól í sér að athvgli var beint að
félagslegum grunni siðferðisins sem Kant (og upplýsingin) töldu algildan.
Hegel og Marx gerðu þær reglur sem Kant neitaði að vefengja að söguleg-
um sannleika, hvor á sinn hátt. Nietzsche kallaði einnig eftir gagnrýni á
„öll siðferðileg gildi“ með rannsóknum á sifjafræði gildanna: „\lð þurfum
að þekkja aðstæðumar sem þau hafa sprottið úr, hvernig þau hafa þróast
og breyst“.24 Hann færði rök fýrir því að skýra þyrfti mótandi aðstæður
siðferðis sem einkennis, ásamt afleiðingum þess og áhrifum - bæði ein-
kennin og áhrif þeirra snemst fyrst og fremst um sagnfræði. En Nietzsche
varaði einnig við lamandi áhrifum hefðbundinnar sagnfræði sem veittd „þá
hamingju sem fólst í að vita að maður væri ekki að fullu tihdljunarkennd-
ur og ósjálfráður, heldur hefði maður vaxið fram úr fortíðinni sem erfingi
hennar, blóm hennar og ávöxtur.“25 Þegar „þeir dauðu grafa þá sem lifa“,
skrifaði hann, verður skapandi ffamtíð ómöguleg.26 „Verkefnið Hrðist
nánast vera að vaka yfir sagnfræðinni þannig að ekkert geti komið ffá
henni annað en sögur, en alls ekki atburðir sem skapa söguna!“2'
Marx var meðvitaður um sambandið milli sagnffæði og þeirra atbm'ða
sem skapa söguna: „Fyrsta verkefhi þeirrar heimspeki sem þjónar sög-
unni,“ skrifaði hann í Gagnrýni á Réttarheimspeki Hegels (1843), „er að af-
hjúpa sjálfsfirringu manna í veraldlegri mynd sinni, úr því að hún hefur nú
23 Theodor Adomo, Critical Models: hiterventions and Catchwords, New York: Col-
umbia University Press, 1988, bls. 293.
24 Friedrich Nietzsche, The B'vrth ofTragedy and the Genealogy ofMorals, þýð. F. Golf-
fing, New York: Doubleday, 1956, bls. 155.
25 Friedrich Nietzsche, On the Advantage and Disadvantage of History for Life,
Indianapolis: Hackett Publishers, 1980, bls. 20.
26 Sama rit, bls. 18.
27 Sama rit, bls. 29.
170