Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2008, Blaðsíða 114

GUÐMUNDUR JONSSON
hans hefur þó verið einfölduð og misskilin, m.a. vegna þess að hann var
ekki fyllilega samkvæmur sjálfum sér. Margir töldu Ranke helsta boðbera
þeirrar hugmyndar að sagnfræðingurinn ætti að ganga fordómalaus og
óháður persónulegu gildismati að verki og greina frá staðreyndum sög-
unnar án þess að fella neina gildisdóma. Fræg eru ummæh Rankes í for-
mála að einu þekktasta verki hans: „Það hefur komið í hlut sagnffæðinnar
að fella dóma yfir sögunni, leiðbeina samtíðinni til hagsbóta fyrir framtíð-
ina. Þetta ritverk stefhir ekki svo hátt; í því er aðeins leitast við að sýna það
sem raunverulega gerðist".11 En það var langt í ffá að Ranke horfði hlut-
lausum augum á sögunnar rás. Hann taldi að Guðs hönd væri að baki
hinni sögulegu verðandi og hlutverk sagnffæðingsins væri að sýna fram á
gildi trúar, stofhana og ríkisins.12
Hinn meginstraumurinn sem lagði mest af mörkum til þekkingarffæði
sagnffæðinuiar var vísindahyggja pósitífmnans og tengdist hann einkum
nafhi ffanska heimspekingsins Augustes Comtes. Comte taldi að samfé-
lagið væri hægt að rannsaka á sama hátt og efhisheiminn og að sömu að-
ferðir ættu við um öll vísindi, hvort heldur þau fjölluðu um manniim,
menningu hans, sálarlíf og sögu, eða hina dauðu og lifandi náttúru. Hlut-
verk vísindamannsins væri að leita að lögmálum (eða „almennum stað-
reyndum“) með rannsóknum, endurteknum mælingum eða athugunum á
viðfangsefninu. Þekkingaröflunin myndi þannig færa vísindin á æ hærra
alhæfingarstig. Margir fóru að líta svo á að starf sagnfræðingsins og eðlis-
fræðingsins væri í eðli sínu hið sama: vísindamaðurinn viðar að sér öllum
staðreyndum sem skipta máli, leiðir ffam almenn lögmál á grundvelli
þeirra og fellir þau í kerfi.
Þýski heimildarýniskólinn og pósitífisminn lögðu grunninn undir
þekkingarfræði nútímasagnfræðinnar. Þessir tveir straumar byggðust á
svipaðri grundvallarafstöðu til sagnfræðilegrar þekkingar, ekki síst á
11 Geschichte der romanischen und germanischen Völker von 1494 bis 1514, gefin út
1824. Tekið eftir Fritz Stern (ritstj.), The Varieties ofHistory. From Voltaire to the
Present. Cleveland: The World Publishing Company, 1956, 57. Þýsku orðin „wie
es eigentlich gewesen“ eru hér þýdd samkvæmt venju en Georg Iggers hefur bent á
að orðið eigentlich gat á þeim tíma einnig merkt „eiginlega" eða „í kjarna sínum“,
sbr. Novick, That Noble Dream, bls. 28, en sú merking gefur í skyn meira imisæi
eða túlkun sagnfræðingsins.
12 John Warren, „The Rankean Tradition in British Historiography, 1840-1950“, í
Writing History. Theory and Practice. Ritstj. Stefan Berger o.fl. London: Arnold,
2003, bís. 25-27. - Novick, ThatNoble Dream., bls. 26-28.
112