Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2008, Blaðsíða 77

ÍSLAND Á LEIÐ TIL LÝÐRÆÐIS
Vissulega hafði Alþingi 1881 samþykkt tvö frumvörp um kosningarétt
og kjörgengi kvenna í sveitarmálum, sem virtust í ósamræmi hvort við
annað. Annars vegar var Akureyrarfrumvarpið, sem gerði ráð fyrir bæði
kosningarétti og kjörgengi; hins vegar var frumvarp um almenn sveitar-
stjómarlög, sem einungis mæltu fyrir um kosningarétt kvenna en minntist
ekki á kjörgengi þeirra. Að mínu mati var þó ekki um mótsögn að ræða
miðað við umræður á þinginu um réttindi kvenna. Almennt vom þing-
menn sammála um að ekki ætti að mismuna efdr kynferði. Aftur á móti
væri ekki rétt að hjú hefðu þátttökurétt sem fullgildir borgarar samfélags-
ins. Alþingismenn vom mjög meðvitaðir um að staðfestingarvaldið var í
höndum konungs. Tilgangslítið væri að samþykkja lög, sem konungur
synjaði síðan. Svo virðist sem þingmenn hafi vonað að konungur staðfesti
Akure}Tarfrumvarpið, ekki síst vegna fyrirheita í stjórnarskrá um sjálfsfor-
ræði sveitarfélaga. I landinu urðu til sérstök lög um hvern kaupstað fyrir
sig, sem vom að miklu leyti sniðin að vilja heimamanna og bæjaryfirvalda
á hverjum stað.38 Þorri þingmanna aðhylltist ffjálslynda hugmyndaffæði
og taldi að lýðræðið kæmi frá grasrótmni. Hlutverk Alþingis væri að verða
við réttindakröfum fólks og hér hefði verið beðið um kosningarétt kvenna
en ekki kjörgengi þeirra. Meirihluti þingmanna virtist telja að lýðræðið
þróaðist best í baráttu neðan ffá og einungis þannig yrði fólk meðvitað um
rétt sinn og yrði þátttakendur í samfélaginu. Takmarkið væri ekki ein-
göngu að fólk hefði réttindi heldur kannski fyrst og fremst að hver ein-
staklingur hefði þekkingu og frelsi til að leita eigin hamingju. Því ættu
konur að hafa bæði réttindi og vald.39
38 Sbr. Svanur Rristjánsson, „ísland á leið til lýðræðis - Löggjöf um stjóm Reykja-
víkur 1972-1914“, Ritið2/2006, bls. 115-142.
39 Þessi röksemdafærsla var í fullu samræmi við grundvallaratriði í frjálslyndri stefhu,
sbr. t.d. bækur Johns Stuarts Mills Frelsið (1859) og Kúgim kvenna (1869). Frelsið
kom fym út á íslensku árið 1886 í þýðingujóns Olafssonar, en Kiigiin kvenna kom
fyrst út hérlendis aldamótaárið 1900 í þýðingu Sigurðar Jónassonar. Auður Styrk-
ársdóttir, stjómmálafræðingur, hefiir lýst þessum verkum m.a. þannig: „í báðum
þessara verka lagði John Stuart Alill áherslu á að frelsið væri grundvöllur ham-
ingjunnar. Ef til vill má segja að Kúgun kvennz sé nánari útfærsla á þeim hug-
myndum sem settar era fram í Frelsinu. Frelsi kvenna var að mati Mills forsenda
þess að maður og kona gætu hfað hamingjusömu lífi... John Stuart Mill var það
sem nefht hefur verið á íslensku þroskalýðræðisinni og fetaði þar í fótspor þeirra
Rousseaus og Mary Wollstonecraft. Kjami þroskalýðræðiskenninga er sú hugsun
að rétt eins og vöðvinn stæhst aðeins í átökum skerpist andinn aðeins í gh'mu við
verðug viðfangsefhi. Að mati Johns Stuarts Mills þarfhaðist hin nýja samfélags-
75