Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2008, Blaðsíða 137

EFASEMDIR UM GILDI SANNLEIKANS FYRIR SAGNFRÆÐINA
hugtaki (ríkjandi sjónarhom, hvorki satt né rétt og veitir ekki sýn til hlut-
arins í sjálfom sér). Hugtakið sjónarhom hefur smám saman breyst í með-
förum heimspekinga og annarra frá því að vera hversdagslegt hugtak ætt-
að úr málarahst yfir í eitt allsherjarhugtak um þekkingu. I sögu hugtaksins
er m.a. langur kafh um útvíkkun hugtaksins frá sjón yfir á heym og síðan
hugsun. Annar athyglisverður kafh í þeirri sögu lýsir því hvemig menn
hafa tahð sig bera kennsl á óleiðréttanlegar bjaganir sjónarhomsins, af-
bakanir sem verða ekki leiðréttar vegna þess að þær stafa af sjónarhorninu
sem sHku. Ymsir hafa nefnt hti sem dæmi um shka bjögun. I þessari sögu
er líba torlesinn kafli um „hlutinn í sjálfum sér“. Líkt og Danto bendir á í
ofangreindri tilvitmm þá fær enginn þekkt hlutinn í sjálfum sér óháð því
hvemig hann er skynjaður. Þetta er ástæða þess að Danto staðhæfir að við
komumst aldrei út fyrir sjónarhomið; við fáum aldrei skorið úr um hvaða
sjónarhom veitir sönnustu sýn til hlutarins. Hér vakna klárlega róttækar
efasemdir um gildi sannleikans fyrir sagnfræði. Sagnfræðingar komast ein-
faldlega ekki út fyrir sjónarhom sitt frekar en aðrir fræðimenn og geta
ekki vísað til þess („hlutarins í sjálfum sér“, eða „dauðhreinsaðra stað-
reynda“) sem orðið gæti að sannleiksmæhkvarða ólíkra sjónarhoma. Þeir
verða því að finna aðra mælikvarða á réttmæti lýsinga sinna á sögulegum
atburðum, Danto nefhir í því samhengi hið ríkjandi viðhorf og vísar til
þvingunar eða valdbeitingar. Auðvitað má vísa á þölmarga aðra mæh-
kvarða svo lengi sem þeir em ekki sannleiksmælikvarðar. Sjónarhorn
manna em t.d. mismunandi yfirgripsmikil og þau era einnig mismunandi
heilsteypt. Og svo em þau líka mismunandi heillandi eða aðlaðandi og þar
fram eftir götunum. En missönn era þau ekki og þau veita ekki sýn til
veruleikans sem slíks. Hér hefur einungis verið rætt um sjónarhom en
sagnfræðingar hafa hka farið aðrar leiðir til að komast að sömu niðurstöð-
um. I stað alræðis sjónarhomsins má setja alræði samhengisins (e. context
og contextnalism) eða alræði tungumálaleiksins (e. langaage game). I öllum
tilvikum er hugsunin hin sama, nefnilega sú að við komumst ekki út fýrir
samhengið (tungumálaleikinn, sjónarhomið) að einhverju (köllum það
raunvemleika) sem hægt væri að nota sem yfir-mælikvarða óháð samhengi,
tungumálaleik eða sjónarhomi (e. extra-interpretive, extra-contextual, extra-
linguistic reference o.s.ffv.).10
10 Sagnfræðingar hafa m.a. deilt um afleiðingar sjónarhomshyggju, eða skyldrar
heimspeki, fyrir skilning á helförinni. Er tilvist helfararinnar einvörðungu háð
skoðun eða sjónarhomi og má skrifa um hana á hvem þann hátt sem mann lystir?
05