Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2008, Page 35
SlGRÍÐUR MATTHÍASDÓTTIR
Karlar og viðhorf þeirra til kvenréttinda
á íslandi um aldamótin 19001
Jafnréttishugmyndafræði nútímans á rætur sínar að rekja til einstaklings-
hyggju, en einstaklingshyggjan er ákveðinn grundvöllur þeirrar stefnu að
endurskoða stöðu kvenna í samfélaginu og gefa þeim jafha stöðu á við
karlmenn. Hugmyndafræði frjálslyndisstefhunnar, sem reist var á hug-
myndum um frelsi og sjálfstæði einstaklingsins, gaf konum um leið tæki-
færi til að endurskoða hefðbundna stöðu sína í samfélaginu og líta á sig
sem „einstaklinga“ sem hefðu sama rétt og karlar til valda og áhrifa. Kven-
réttindastefnan átti rætur í slíkum hugmyndum. Sagnfræðingar hafa þó
sýnt fram á að hlutverk kvenna varð ekki fjölbreyttara og umfangsmeira
um leið og samfélagið þróaðist í átt til lýðræðis, iðnvæðingar og borgar-
menningar. Þvert á móti varð staða kvenna á ýmsan hátt þrengri en áður
hafði tíðkast. Astæður þessa hafa verið í brennidepli kynjasögulegra rann-
sókna og hefur þróunin verið rakin til uppkomu hins borgaralega, lýðræð-
islega samfélags.
Það er útbreidd niðurstaða meðal kynjasagnfræðinga að samhliða um-
ræddri þróun hafi verið leitað nýrra leiða til að réttlæta vald karla og að
viðhalda hefðbundnum kynhlutverkum. Ein meginkenning kynjasögulegra
rannsókna er þannig að uppgangi borgarastéttar í Evrópu á 19. öld hafi
1 Greinin byggist annars vegar á rannsókn sem unnin var innan ramma norræns
rannsóknarverkefhis um sögu karlmennskunnar. Verkefhið var styrkt af NOS-H á
árunum 2003-2005 og bar heitið „Menn og modemitet. Den nordiske mannen.
1790-1940: Variasjoner og endringer“. Voru niðurstöðumar gefnar út í ritinu
Mán i Norden. Manlighet och modemitet 1790-1940, ritstj. Jorgen Lorentzen og
Claes Ekenstam, Stokkhólmur: Gidlunds, 2006. Hins vegar byggist greinin á
köflum úr doktorsritgerð minni, Hinn sanni Islendingur. Þjóðemi, kyngervi og vald á
íslandi 1900-1930, Reykjavík: Háskólaútgáfan, 2004.
Ritið 1/2008, bls. 33-61
33