Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2008, Qupperneq 93

SVERRIR JAKOBSSON
Um fræðileg tæki og tól
í sagnfræði1
Inngangur
Er sagnfræði vísindi af öðru tagi en þau fræði sem yfirleitt eru notuð sem
viðmið þegar þallað er um vísindaleg vinnubrögð? I þessari grein verður
leitað svara við þessari lykilspurningu. I ljós kemur að svo er ekki hvað
varðar þann meginþátt vísinda sem felst í notkun kenninga og annarra
fræðilegra áhalda og því er lýst hér hvaða afleiðingar sú niðurstaða hefur
fyrir sagnffæðirannsóknir.
I náttúruvísindum dafha rannsóknir með notkun athugana, hugmynda
og hugarflugs, nálgana, lögmála, tilgátna, tilrauna og kenninga til þess að
skýra tilvist og atferli fyrirbæra efnisheimsins, hvetja til nýrra rannsókna
og koma böndum á niðurstöður athugana og gagnasöfnunar. I kenningum
felst heildræn hugsun. I ffæðilegu starfi af þessu tagi getur fahst að smíð-
að er líkan sem á að lýsa og skýra ákveðna þætti í gangvirki náttúrunnar. I
góðri kenningu á að felast a.m.k. tvennt, með orðum kennilega eðlisffæð-
ingsins Stephens Hawkings (f. 1942): „Hún þarf að lýsa stórum flokki at-
hugana nákvæmlega með sem einföldustu líkani, og hún þarf að geta sagt
Grein þessi var upphaflega fyrirlestur sem nefndist „Hvort kemur á undan rann-
sóknir eða miðlun?“ og var fluttur á fundi Sagnfræðingafélagsins í Þjóðminjasafhi
7. janúar 2007 í hádegisfyrirlestraröðinni „Hvað er sagnfræði? Rannsóknir og
miðlun". Hann var gefinn út h'tt breyttur í bókinni Hvað er sagnfrœði? Rannsókrtir
og miðlunr ritstj. Guðbrandur Benediktsson og Guðni Th. Jóhannesson (Reykja-
vík, 2008), bls. 103-111. Sú gerð sem hér birtist hefur tekið gagngerum stakka-
skiptum. Eg vil þakka Armanni Jakobssyni, Láru Magnúsardóttur, Skúla Sigurðs-
syni, Æsu Guðrúnu Bjamadóttur og ónefndum ritrýnum fyrir yfirlestur og
gagnlegar athugasemdir.
Ritíð 1/2008, bls. 91-106
91