Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2008, Page 131
Róbert H. Haraldsson
Efasemdir um gildi sannleikans
fyrir sagnfræðina
- og nokkrar tilraunir til að eyða þeim
Inngangur
Ýmsar efasemdir hafa vaknað um gildi sannleikans fyrir sagnfræði á undan-
fömum áratugum.1 Þær virðast raunar liggja í lofdnu, vera hluti af tíðar-
andanum. Til að slá böndum á vandann, og komast af stað í glímunni við
viðfangsefnið, langar mig í upphafi að gera greinarmun á þrenns konar efa-
semdum um gildi sannleikans fyrir sagnfræðina. I fyrsta hluta greinar-
innar skoða ég efasemdir sem spretta af hugmyndum um grunngerð
tungnmálsins, einkum því viðhorfi að tungumáhð sé, þegar öllu er á botn-
inn hvolft, þannig gert að það nái aldrei að höndla sannleikann um vem-
leikann. Venileikinn, samkvæmt þessu, er óendanlega fjölbreytilegur og
óræður og lýsingar okkar á honurn hljóta því að vera einfaldanir, ratmar
ekki annað en vonhthr tilburðir til að koma skikkan á óreiðuna. I öðrum
hluta em skoðaðar efasemdir sem spretta af áherslu á vægi sjónarhomsins í
þekkingarleit, einkum svokallaðri sjónarhomshyggju (þ. Perspektivismus\ e.
perspectivism). Samkvæmt henni em ekki til neinar staðreyndir, einungis
túlkanir. Það stafar að sögn af því að við getum aldrei komist út fyrir
sjónarhom okkar og að veruleikanum sem slíkum. I þriðja hluta er síðan
túkið að efasemdum sem spretta beinlínis af sjálfu sannleikshugtakinu eða
hugmyndum um eðli sannleikans, einkum þeirri að sannleikurinn sem slík-
ur hafi ekkert raunverulegt gildi hvorki fyrir sagnfræðinga né aðra. Því er
1 Hlyinxr Orri Stefánsson og Jón Á Kalm-ansson lásn greinina yfir í handriti og
þakka ég þeim gagnlegar ábendingar. Eg þakka einnig ónefhdum yfirlesara Ritsins
góðar athugasemdir. Grein þessi er byggð á fyrirlestri sem fluttur var hjá Sagn-
fræðingafélaginu 19. desember 2006.
Ritíi 1/2008, bls. 129-147
I29