Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2008, Side 136

ROBERT H. HARALDSSON
í þessum efnum sem öðrum. Fæstir eru jaín leiknir og höfundur Brimhendu
að lýsa sjávarplássi eða hafa þekkingu og færni til að skrifa ævisögu mikils
hugsuðar eða sögu verslunarstaðar. En stigsmunurinn sem er á rithöf-
undum í þessum efnum sýnir að viðleitnin til að bæta sig skilar árangri.
Æfingin skapar meistarann.
Alræði sjónarhomsins
Okkur er tamt að nota hugtakið sjónarhom um þekkingarleit. Það er tengt
sjón og lýsir því hvernig sýnin markast af því hvaðan horft er. Sjónarhom
Kópavogsbúans til Esjunnar er annað en Kjalnesingsins. Ólíkt sjónarhorn
skýrir oft ólíka sýn til vemleikans. Engar róttækar efasemdir um sann-
leikann eða gildi hans vakna þegar við beitum hinu ofurhversdagslega hug-
taki sjónarhom. Vandinn byrjar þegar hugtakið er alhæft eða útvíkkað. I
áhrifamikilli bók um Nietzsche, skrifar Arthur C. Danto:
Sú kenning að ekki séu til neinar staðreyndir heldur einungis
túlkanir [er] nefnd sjónarhomshyggja [e. perspectivism]. Við tölum
auðvitað um að sjá sama hlutinn frá ólíkum sjónarhornum, og
við gemm ef til vill ráð fyrir að það sé engin leið að sjá hlutinn
nema ffá ákveðnum sjónarhóli, og, loks, að ekkert eitt sjón-
arhorn sé yfir önnur hafið. Þetta em röklegir eiginleikar hug-
taksins sjónarhorn. Eini vandinn hér er sá að við ræðum um
„sama hlutinn“ sem hin ólíku sjónarhorn em á. Við getum
vissulega ekki sagt hvað hann er nema ffá einhverju sjónarhorni,
og við getum ekki rætt um hlutinn eins og hann er í sjálfúm sér.
[...] Við getum því ekki sagt neitt merkingarbært um hvað það
nú er sem þessi ólíku sjónarhorn em sjónarhorn á. Við getum
ekki rætt um satt eða rétt sjónarhorn heldur einungis ríkjandi
sjónarhorn. Þar sem við getum ekki höfðað til neinnar stað-
reyndar sem er óháð því sjónarhorni sem hún styður, þá getuin
við gert lítið atmað en að halda okkar eigin sjónarhorni ffam og
reyna eftir bestu getu að þröngva því upp á aðra.9
Danto beitir hér bæði hinu hversdagslega hugtaki sjónarhom („að sjá sama
hlutinn ffá ólíkum sjónarhornum") og hinu útvíkkaða, frumspekilega
9 Arthur C. Danto, Nietzsche as Philosopher. Ati Original Study. New York: Columbia
University Press, 1980, bls. 77, leturbreyting þar (þýðing mín).
04