Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2008, Síða 143

EFASEMDIR UM GILDI SANNLEIKANS FYRIR SAGNFRÆÐINA
skuldbindingum sínum og hugsjónum með því að vísa til sannleikans. Eitt
dæmi hennar er slagorð úr síðari heimstyrjöldinni („Við berjumst fyrir
Sannleikann og Pólland11)- Heal gæti auðvitað samþykkt slíkt heróp fyrir
Pólland en ekki fyrir Sannleikann. Annað dæmi hjá Diamond er af efna-
fræðingnum Primo Levi sem bjó við ofríki fasista á Italíu en fann í efna-
fræðitilraunum sínum mótefhi gegn lygum þeirra og blekkingum. Efha-
fræðitilraunir Levis voru ómengaðar af því andrúmslofd lyga og blekkinga
sem fasistar höfðu skapað, þær voru griðastaður sannleikans. Levi stund-
aði ekki efhafræðitilraunir einvörðungu til að ná tilteknum árangri í efha-
fræði, til að skilja uppbyggingu efhisheimsins, heldur til að næra þörf sína
fyrir sannleika, sannleika sem hann gat sjálfur prófað óháð lygum fasist-
anna.20 Slíkar efnafræðitilraunir stóðu í hróplegri mótsögn við aðferða-
fræði fasista sem var sú að þurrka burt greinarmun sannleika og lygi en
láta orð flokksins standa sem lög. Diamond leggur einnig áherslu á mikil-
vægi þess að bera sannleikanum vimi andspænis öflum sem vilja affná
sjálfa hugmyndina um hlutlægan sannleika burt úr veröldinni. I slíkum
vitnisburði skiptir öllu að segja nákvæmlega rétt frá tölu fórnalamba sem
látdð hafa lífið í hreinsunum stjórnvalda, ekki bara til að reyna að fyrir-
byggja slík voðaverk í framtíðinni heldur til að bera sannleikanum vitni.
Alræðisöfl vilja skipta út sannleiksmælikvörðum í „rannsóknum“ á fortíð-
inni og setja í staðinn gagnsemismælikvarða sem þau geta sjálf haft stjórn
á. Sannleiksunnandinn vinnur gegn þeirri viðleitni. Diamond vitnar í
George Orwell í þessu samhengi. „Það sem er raunverulega skelfilegt við
alræðisstefnuna“, skrifar Orwell, „er ekki að „grimmdarverk“ eru framin í
nafni hennar heldur hitt að hún vegur að hugtakinu hlutlægur sannleikur:
Alræðissinnar halda því fram að þeir stjórni fortíðinni ekki síður en
framtíðinni.“21 Það er ekki sjálfgefið að við getum notið menningar þar
20 Rorty myndi væntanlega hafha því að Levi hafi í raun haft þennan möguleika í ríki
fasista. Rorty segir um Winston, söguhetjuna í 1984 efrir Orwell, að hann hefði
ekki getað nýtt sér staðreyndir andspænis alræði flokksins („The difference be-
tween Conant and myself is that he thinks that someone like Winston, trapped in
such a society, can tum to the light of facts. I think that there is nowhere for
Wmston to tum. People in such societies are in the same position as people with
real or purported psychotic delusions.“) Richard Rorty, „Response to James
Conant“, bls. 342.
21 George Orwell, Collected Essays, Joumalism and Letters ofGeorge Orwell III, ritstj.
Sonia Orwell oglan Angus. NewYork: Harcourt Brace Jovanovich, 1968, bls. 88.
Þrátt fyrir að hann viti vel af slíkum athugasemdum Orwells um mikilvægi hlut-
lægs sannleika - og þær em raunar þölmargar - telur Rorty hann á meðal sam-