Hugur - 01.01.2012, Blaðsíða 40

40 Róbert H. Haraldsson
standa þeir frammi fyrir þeim vanda að finna eitthvert annað orðalag vilji þeir
halda meginniðurstöðu Mills til haga. Skoðum nokkrar tilraunir til slíkrar um-
orðunar hjá túlkendum Mills.
Hugsunar- og málfrelsi sem ófrávíkjanleg skilyrði
Margir túlkendur Mills sem gera ekkert með orðalagið „andleg velferð mannkyns“
halda meginniðurstöðunni til haga að svo miklu leyti sem þeir varðveita rökgerð
hennar: Þeir lýsa hugsunarfrelsi og málfrelsi beint eða óbeint sem ófrávíkjanlegu
skilyrði einhvers.10 En ólíkir höfundar nota þá ólíkt orðalag í stað „andlegrar vel-
ferðar mannkyns“. Oftast seilast þeir í einhvern af ofangreindum fjórum liðum
í því augnamiði að finna staðgengil fyrir andlega velferð. Langalgengast er að
„sannleikur“ eða „sönn skoðun“ komi í stað „andlegrar velferðar“ í megin niður-
stöðunni. Raunar er afar algengt að túlkendur einblíni alfarið á sannleiksrökin á
kostnað hinna rakanna. Ástæðan kann að vera sú, sem að ofan greinir, að einungis
í þessum lið í hinni stuttu samantekt Mills er kveðið á um nauðsynlegt skilyrði.
Sé hins vegar horft til annars kafla í heild má færa rök fyrir því að Mill álíti hugs-
unarfrelsi og málfrelsi einnig nauðsynleg skilyrði skynsamrar vissu (86) og lifandi
sanninda (80). Þetta er þó ekki morgunljóst eins og vikið verður nánar að síðar.
Nokkur tilbrigði eru til við þá útleggingu að hugsunarfrelsi og málfrelsi séu
ófrávíkjanleg skilyrði sannrar skoðunar. Einn helsti sérfræðingur um Mill á
tuttugustu öld, Alan Ryan, skrifar t.d.: „[…] rétturinn til málfrelsis hvílir sam-
kvæmt Mill á þeirri fullyrðingu að málfrelsi sé nauðsynlegt fyrir uppgötvun sann-
leikans […]“.11 Í bókinni Freedom of Speech gengur Eric Barendt skrefinu lengra
og fullyrðir að Mill geri í reyndinni ráð fyrir því að málfrelsi leiði nauðsynlega
til uppgötvunar sannleikans.12 Í öðru grundvallarriti um málfrelsi, Free Speech:
A Philosophical Enquiry, virðist Fredrich Schauer eigna Mill svipaða afstöðu
og Barendt en þó með fleiri fyrirvörum enda greinir hann rökfærsluna í meiri
smáatriðum.13 Höfuðrökin sem Schauer eignar Mill eru hins vegar þau að nær
algert málfrelsi sé skilyrðið („the very condition“) sem réttlætir að við breytum
samkvæmt skoðunum okkar.14 Ekki kemur á óvart að Schauer veitist auðvelt að
hafna þeirri afstöðu svo afdráttarlaus sem hún verður í túlkun hans. Flestir gerðu
t.d. rétt að breyta samkvæmt þeirri skoðun að jörðin sé hnöttótt þótt lagt væri
blátt bann við félagi flatjörðunga. Þeir hefðu með öðrum orðum skynsama vissu
fyrir skoðun sinni þótt skilyrði Mills um átök andstæðra skoðana væri ekki virt
10 Í ritgerð sinni um Coleridge lýsir Mill hugsunarfrelsi sem meginskilyrði heimspekinnar: „Re-
ligious philosophies are among the things to be looked for, and our main hope ought to be
that they may be such as fulfil the conditions of a philosophy – the very foremost of which is,
unrestricted freedom of thought. There is no philosophy possible where fear of consequences is a
stronger principle than love of truth.“ (CW 10: 160)
11 Ryan 1974: 137.
12 Barendt 2005: 9. Svavar Hrafn Svavarsson (2007: 57) færir rök gegn því að eigna Mill svo einfeldn-
ingslega framfaratrú.
13 Schauer 1982: 21.
14 Schauer 1982: 21. Sjá Frelsið (60).