Hugur - 01.01.2012, Blaðsíða 130

130 Guðmundur Björn Þorbjörnsson
eyðileggur vissulega hugmyndina um einstakling, en Kierkegaard telur að sá sem
geti sýnt trúarlegt hugrekki og tamið sér trúarlega einangrun, geti ögrað jöfn-
unarferlinu.68 Hafa ber þó í huga að Kierkegaard telur einstaklinginn aðeins geta
bjargað sjálfum sér og stöðvar ekki jöfnunarferli samfélagsins. Vegna þess að jöfn-
unarferlið er illt í sjálfu sér, bæði innan einstaklingsins og innan kynslóðarinnar,
finnst í einstaklingnum hvati til þess að flýja þetta ferli og leita á náðir trúarinnar.
Hér grundvallast krafa Kierkegaards úr fyrri skrifum hans, í gegnum trúna tekst
einstaklingnum að verða sjálf.
Lokaorð
Tilgangur þessarar greinar var ekki að leysa tilvistarvandann, heldur að sýna fram
á hvernig hægt er á margan hátt að heimfæra samfélagsrýni Kierkegaards á nítj-
ándu öld yfir á nútímann. Hvernig sú samlíking birtist er hins vegar erfitt að sann-
reyna með óyggjandi rökum. Til þess þyrfti að kafa ofan í empírískar rannsóknir
á hinum ýmsu þáttum sem einkenna daglegt líf nútímamannsins. Með tilkomu
internetsins hefur upplýsingaflæði stóraukist og möguleikarnir til þekkingaröfl-
unar eru endalausir. Möguleikarnir á að verða sjálf virðast einnig meiri en nokkru
sinni fyrr. Þar hefur hver sem er (a.m.k. í hinum vestræna heimi) tækifæri til þess
að skapa og móta sér sína framtíð, innan þeirra leikreglna sem fyrir liggja.
Á hverjum degi skjótast nýir einstaklingar upp á stjörnuhimininn, hvort sem
það gerist í gegnum gítarglamur á YouTube, eða eftir áralangar æfingar á knatt-
spyrnuvellinum. Hvernig sem á það er litið eru möguleikarnir til að ákvarða sjálfa
sig á þennan hátt til staðar í mun ríkari mæli heldur en áður. En þótt möguleik-
arnir til að ákvarða tilvist sína á þennan hátt séu vissulega meiri í nútímanum
heldur en á nítjándu öld, þá hefur jöfnunarhættan sem Kierkegaard lýsir einnig
aukist til muna. Heidegger bendir á hvernig das Man getur gert einstaklinginn
ónæman fyrir þeirri ábyrgð sem fylgir einstaklingsfrelsinu, og Žižek bendir á að
með tilkomu internetsins og fjölnotendasvæða þeirra verður sífellt erfiðara fyrir
einstaklinginn að greina mörkin á milli þess sem er raunverulegt og óraunveru-
legt. Aukin tækifæri til sjálfsákvörðunar þýða ekki að heimurinn framleiði fleiri
snillinga eða heilsteypta einstaklinga. Mín niðurstaða er sú að vegna þeirrar of-
gnóttar upplýsinga sem okkur standa til boða og sömuleiðis þess magns tækifæra
sem hver og einn hefur, á hann erfiðara um vik með að takast á við verkefnið að
verða sjálf. Þegar ég get gert allt, hvers vegna ætti ég þá að velja eitthvað eitt? Og
þegar ég vel ekki eitthvað eitt, get ég þá skilgreint sjálfan mig og lifað lífi í fullri
gnægð?
Í þessu samhengi má taka dæmi af manni sem er boðið að dvelja í viku í sumar-
bústað þar sem einungis ein bók er í bókahillunni. Þar sem honum býðst ekkert
annað til andlegrar svölunar, er líklegt að hann lesi bókina, jafnvel þótt hún sé
léleg. Ef hann er í sumarbústað þar sem hundrað bækur eru í boði er líklegra að
hann lesi enga, en gluggi þess í stað í nokkrar. Í fyrra tilfellinu tekst honum að
68 Sama rit: 88.