Hugur - 01.01.2012, Blaðsíða 38

Hugur - 01.01.2012, Blaðsíða 38
38 Róbert H. Haraldsson kennd við þekkingu og kölluð þekkingarrökin en Mill gerir skarpan greinarmun á því að hafa sanna skoðun og því að „þekkja sannleikann“ („knowing the truth“) (CW 18: 244).3 Hann hefur í huga muninn á því að aðhyllast tiltekna skoðun eins og páfagaukur og að skilja forsendur hennar eða ástæður: geta útskýrt hana fyrir öðrum, rökstutt hana o.s.frv. Loks nefnir Mill í fjórða lagi rök sem kennd hafa verið við lifandi sannindi eða virka tiltrú (e. vital belief). Hér er vikið að venslum hugsunarfrelsis og málfrelsis og þess að skoðun sé virkt afl, hafi áhrif á huga ein- staklingsins, tilfinningar hans og breytni, þ.e. birtist í lífsstefnu hans. Þessi rök hafa einnig verið nefnd kreddurökin því eitt orðalag sem Mill hefur um andstæðu lifandi sanninda er „dauð kredda“ („dead dogma“) (CW 18: 243).4 Skilin á milli þessara fjögurra raka eru ekki skörp og má t.d. nota „sannleiksrök“ í víðum skiln- ingi um bæði fyrsta og annan liðinn og „kreddurök“ í víðum skilningi um þriðja og fjórða liðinn. Það eru orðin sem ég hef auðkennt með skáletri í meginniðurstöðunni („andleg velferð“5/„mental well-being“ (CW 18: 257)) er falla nánast alltaf brott í endursögn fræðimanna. Frá þeirri megintilhneigingu þekki ég ekki margar undantekningar í hinum alþjóðlega fræðaheimi en mun víkja að einni síðar. Eins og sjá má er ekki alveg vandræðalaust að fella þetta orðalag burt í endursögn á málflutningi Mills því hann notar það til að vísa til þess sem hugsunarfrelsi og málfrelsi eru sögð ófrávíkjanleg skilyrði fyrir. Án hugsunarfrelsis og málfrelsis nyti mannkyn ekki andlegrar velferðar. Hví skyldu túlkendur Mills þá kjósa að sleppa þessum orðum í endursögn sinni, hafi þeir þá yfirhöfuð veitt þeim eftirtekt? Ein ástæða er vafalítið sú að orðin „mental well-being“ („andleg velferð“) eru ekki miðlæg í skrifum Mills sjálfs, hvorki í Frelsinu né öðrum ritum hans. Öðru nær. Í 33ja binda útgáfu heildarverka Mills, The Collected Works of John Stuart Mill, hef ég aðeins fundið einn stað utan Frelsisins þar sem orðalagið kemur fyrir. Það er í Hugleiðingum um fulltrúastjórn (Considerations On Representative Government, 1861) en þar vekur Mill, stuttlega og án athugasemda, athygli á hættunni sem samfélögum stafar af því að leggja rækt við aðeins hluta af þeim skilyrðum sem félagsleg og andleg velferð („social and mental-well being“) hvílir á (CW 19: 459). Í Frelsinu kemur orðalagið hvergi fyrir utan meginniðurstöðunnar.6 Af þessum sökum kann mönnum að þykja ofur skiljanlegt að orðalagið „andleg velferð“ eigi ekki upp á pallborðið hjá túlkendum Mills. Vera má að orðalagið hljómi ókunn- uglega í eyrum nútímamanna og úr því að Mill notaði það svo sjaldan mætti spyrja hví við skyldum þá halda því til haga. Hér verður þó að huga að þrennu. Í fyrsta lagi notar Mill þrátt fyrir allt þetta orðalag til að lýsa meginniðurstöðu sinni um hugsunarfrelsi og málfrelsi og hann leggur áherslu á það í síðari skrif- um sínum um bókina að hvert orð hennar hafi verið yfirvegað vandlega (CW 1: 3 Setningin „This is not knowing the truth“ virðist ekki hafa skilað sér í íslensku þýðingunni (82– 83). 4 Íslensku þýðendurnir nota „dauður bókstafur“ (82). 5 Jón Ólafsson notar einnig „andleg velferð“ fyrir „mental well-being“ í þýðingu sinni (Mill 1859/1886: 106). 6 Í íslensku þýðingunni standa orðin þó víðar, sjá t.d. „[…] andlega velferð hans [heimsins] […]“ (72). Þar eru þó hvorki „mental well-being“ né skyld orð í frumtextanum, sjá CW 18: 237–238.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180
Blaðsíða 181
Blaðsíða 182
Blaðsíða 183
Blaðsíða 184
Blaðsíða 185
Blaðsíða 186
Blaðsíða 187
Blaðsíða 188
Blaðsíða 189
Blaðsíða 190
Blaðsíða 191
Blaðsíða 192
Blaðsíða 193
Blaðsíða 194
Blaðsíða 195
Blaðsíða 196
Blaðsíða 197
Blaðsíða 198
Blaðsíða 199
Blaðsíða 200
Blaðsíða 201
Blaðsíða 202
Blaðsíða 203
Blaðsíða 204
Blaðsíða 205
Blaðsíða 206
Blaðsíða 207
Blaðsíða 208
Blaðsíða 209
Blaðsíða 210
Blaðsíða 211
Blaðsíða 212
Blaðsíða 213
Blaðsíða 214
Blaðsíða 215
Blaðsíða 216
Blaðsíða 217
Blaðsíða 218
Blaðsíða 219
Blaðsíða 220
Blaðsíða 221
Blaðsíða 222
Blaðsíða 223
Blaðsíða 224
Blaðsíða 225
Blaðsíða 226
Blaðsíða 227
Blaðsíða 228
Blaðsíða 229
Blaðsíða 230
Blaðsíða 231
Blaðsíða 232
Blaðsíða 233
Blaðsíða 234
Blaðsíða 235
Blaðsíða 236
Blaðsíða 237
Blaðsíða 238

x

Hugur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Hugur
https://timarit.is/publication/603

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.