Hugur - 01.01.2012, Blaðsíða 190

190 Dan Zahavi
svo á að það að vera til sem persóna sé að vera félagsmótaður innan samfélagslegs
sjóndeildarhrings þar sem þýðing manns fyrir sjálfum sér er fengin frá hinum.49
Það er engin furða að Husserl heldur því iðulega fram að þetta afbrigði þess að
meðtaka sjálfan sig, þar sem ég endurspeglast í öðrum, einkennist af flókinni og
óbeinni formgerð af meiði ætlandinnar.50
Ég er auðvitað ekki að halda því fram að Mead, Sartre og Husserl séu á einu
máli um allt. Til dæmis er sá reginmunur á hugmyndum þeirra að Mead ger-
ir skarpan greinarmun á meðvitund og sjálfsvitund, og lætur hina síðarnefndu
snúast um það að verða að „viðfangi manns eigin sjálfs í krafti félagslegra tengsla
manns við aðra einstaklinga“,51 og heldur því meira að segja fram að áður en
sjálfsvitund kemur til sögunnar upplifum við tilfinningar okkar og skynjanir sem
hluta af umhverfi okkar en ekki sem eitthvað sem tilheyrir okkur sjálfum,52 en
Husserl og Sartre myndu hinsvegar báðir líta svo á að upplifun okkar af lífinu
einkennist allt frá upphafi af frumstæðu afbrigði sjálfsvitundar. Þrátt fyrir þennan
mikilvæga mun tel ég samt sem áður að allir þessir þrír hugsuðir séu að beina
athygli að þeim afgerandi þætti sem afstaða hins gagnvart okkur sjálfum gæti átt
í tilurð tiltekins höfuðatriðis sem varðar sjálfið; og að þessi þáttur hefur það í för
með sér að við segjum afdráttarlaust skilið við hugmyndina um lágmarkssjálf en
göngum þó ekki svo langt að taka upp hugmyndina um frásagnarsjálf.
Mead, Sartre og Husserl eru heimspekingar, allir sem einn, en það er engum
vandkvæðum bundið að hafa uppi á reynsluvísindamönnum á sviði þróunarsál-
fræði og tilfinningarannsókna sem færa sönnur á hugmyndir þeirra og víkka þær
út á ýmsa lund.
Michael Tomasello og Peter Hobson hafa báðir haldið því fram að áunnin
afbrigði hugrænnar starfsemi ráðist af því hversu fær einstaklingurinn er um að
setja sig í spor annarra þegar hann leitar skilnings á einhverju.53 Nánar tiltekið
hafa þeir báðir haldið því fram að meiri sveigjanleiki hvað það varðar að geta
tileinkað sér önnur sjónarhorn – og geta jafnvel séð hlutina frá mörgum sjónar-
hornum í senn – gefi ekki aðeins kost á margþættari skilningi heldur leiði það að
taka sjónarhorn hins á sjálfan sig með í reikninginn að lokum til þess að maður
verður fær um að fylgjast með atferli og hugrænni starfsemi manns sjálfs á gagn-
rýninn hátt. Með því að tileinka okkur sjónarhorn hins getum við öðlast nægilega
fjarlægð á okkur sjálf til að unnt verði að leggja stund á gagnrýna sjálfsskoðun.54
Við könnumst öll við hugrænu byltinguna sem varð þegar til komu vissar gerð-
ir af sameiginlegri athygli sem fer á undan tungumálinu, þ.e. þeim afbrigðum
félagslegra samskipta þar sem ungabarn og fullorðinn einstaklingur beina athygl-
inni sameiginlega að einhverju. Venjulega er því haldið fram að ungabörn byrji að
átta sig á athygli hins þegar þau eru um 9–12 mánaða gömul. En eins og Reddy
hefur nýlega bent á hefur tilhneigingin verið sú, þegar tína þarf til dæmi um
49 Husserl 1973a: 175, 1954: 315, 1952: 204-5, 1973b: 177, 603.
50 Husserl 1952: 242, 250.
51 Mead 1962: 172.
52 Sama rit: 171.
53 Sbr. Tomasello 2001, Hobson 2002.
54 Tomasello 2001: 172, 198.