Hugur - 01.01.2012, Blaðsíða 153

Drög að siðferði án skyldna og viðurlaga 153
Við teljum að við höfum fundið þennan grundvöll í ákafasta og á sama tíma
víðfeðmasta lífi sem mögulegt er frá líkamlegu og andlegu sjónarmiði. Þegar lífið
öðlast meðvitund um sjálft sig, um afl sitt og getu til þess að þenjast út leitast það
ekki við að eyða sér, heldur vex einungis og öðlast meira afl.
Þrátt fyrir þetta eru á sviði lífsins líka til andstæður sem myndast í baráttu ein-
staklinga, í samkeppni allra lifandi vera um hamingju og stundum um lífið sjálft.
Í náttúrunni er andstæðan sem sýnir sig í því sem er kallað struggle for life hvergi
yfir stigin: draumur siðfræðingsins er að eyða þessari andstæðu eða að minnsta
kosti að minnka hana eins mikið og mögulegt er. Þess vegna freistast siðfræð-
ingurinn til að vísa til lögmáls sem væri æðra lífinu, vitræns, eilífs, yfirnáttúrulegs
lögmáls. Við höfum neitað að vísa til slíks lögmáls, að minnsta kosti að svo miklu
leyti sem það er lögmál: við höfum flutt skilningsheiminn yfir í tilgátuheiminn og
af tilgátu er ekki hægt að leiða lögmál. Við neyðumst þess vegna aftur til að leita
til lífsins til að setja lífinu reglur. En það er þá fyllra og víðfeðmara líf sem stjórnar
lífi sem er ekki jafn fullt og víðfemt. Þannig er í rauninni eina reglan sem möguleg
er fyrir siðferði sem væri eingöngu vísindalegt.
Það einkenni lífsins sem hefur gert okkur kleift að sameina sjálfselsku og fórn-
fýsi upp að vissu marki – en að þessari sameiningu hafa siðfræðingarnir leitað
dyrum og dyngjum án árangurs – höfum við kallað siðferðilega frjósemi. Líf ein-
staklingsins hefur þörf fyrir að breiða úr sér í þágu annarra, í öðrum, og sé þess
þörf gefur það sig sjálft. Þessi útþensla er ekki í andstöðu við eðli lífs einstaklings-
ins, heldur þvert á móti í samræmi við það. Það sem meira er, hún er skilyrði hins
sanna lífs. Nytjastefnan var tilneydd til þess að nema staðar, nokkuð hikandi,
frammi fyrir þessari eilífu andstæðu milli mín og þín, míns og þíns, hagsmuna
einstaklingsins og almannahagsmuna, en hin lifandi náttúra staðnæmist ekki við
þessa skörpu og röklega ósveigjanlegu skiptingu: líf einstaklingsins breiðir sig til
annarra vegna þess að það er frjótt. Og það er frjótt vegna þess að það er lífið. Við
höfum séð frá eðlisfræðilegum sjónarhóli að einstaklingurinn hefur þörf fyrir að
geta annan einstakling þannig að þessi annar verður að skilyrði okkar sjálfra. Lífið,
rétt eins og eldurinn, varðveitist ekki öðruvísi en með því að miðla sér. Og þetta
á allt eins við um hugsunina og líkamann. Það er alveg jafn ómögulegt að loka
hugsunina af og að loka eldinn af: hún er gerð til að skína. Sami útþenslumáttur
mætir okkur í skynjuninni: við verðum að geta deilt gleði okkar og sársauka. Öll
tilvera okkar er félagsleg: lífið þekkir ekki flokka og skiptingar rökfræðinga og
frumspekinga: það getur aldrei verið algjörlega sjálfhverft, jafnvel þótt það vildi.
Við erum opin í allar áttir, umljúkandi og umlukin í allar áttir. Þetta er vegna þess
grundvallarlögmáls sem líffræðin hefur látið okkur í té: Lífið er ekki bara næring,
það er einnig framleiðsla og frjósemi. Að lifa er að eyða rétt eins og að afla.
Eftir að hafa sett fram þetta almenna lögmál líkamlegs og andlegs lífs höfum
við kannað hvort leiða megi af því eitthvað sem jafnast á við skyldu. Hvað er
skylda þegar allt kemur til alls fyrir þann sem viðurkennir hvorki algild skylduboð
né yfirskilvitleg lögmál? – Ákveðin mynd hvata. Greinið hugtökin „siðferðileg
skuldbinding“, „skylda“ og „siðalögmál“: hinn virki eiginleiki þeirra er hvötin sem
er þeim óaðskiljanleg, það er aflið sem biður um að fá að beita sér. Okkur sýndist