Hugur - 01.01.2012, Blaðsíða 200

200 Guðmundur Sæmundsson og Kristján Kristjánsson
sig á róttækan hátt og skapa sér eigin stað. Taylor bendir á það í ættfærslu sinni á
hinu vestræna sjálfi að frjálslyndissinnar hafi upphafið hugtakið „heimanförina“
og gert það að menningarlegu tákni og mælistiku á frelsun einstaklingsins. Allt
ungt fólk verði að brjótast undan áhrifum foreldra og menningar með því að „fara
að heiman“ svo það geti þroskast á „sannan“ hátt.22
Sjálfshugmyndir í skilningi Taylors eru flóknar og margþættar og geta farið
villur vega á að minnsta kosti tvo vegu: Innvortis þegar þær einkennast af innri
mótsögnum (t.d. þegar sjálfshugmyndir manns sem á rætur í tvenns konar menn-
ingu rekast á innbyrðis) og útvortis þegar hugmyndirnar vísa ekki rétt til ytri
raunveruleika (t.d. þegar hugmyndir manns um eðli þess samfélags sem hann býr
í samrýmast ekki veruleika þess samfélags). Slíkar mótsagnir leiða til djúpstæðra
sjálfsblekkinga.23 Hugmyndir fólks í ákveðnu samfélagi um sjálft sig eru oftast
byggðar upp sem frásagnir og því miðla bókmenntir þess venjulega bestu upp-
lýsingunum um ríkjandi sjálfs skilning. Góðar bókmenntir birta ekki aðeins sið-
ferðilegar og tilfinningalegar útlínur þess raunveruleika sem þær draga upp mynd
af, heldur leggja þær fram sinn skerf til þess að afhjúpa innri og ytri mótsagnir
í skilningi fólks á þeim raunveruleika. Góðar bókmenntir veita þannig innsýn í
eðli og hverfulleik mannlegrar tilveru, ekki síst siðferðilegar víddir hennar.24 Til
dæmis er það góð ráðlegging til þess sem ætlar að rannsaka kynlífssiðferði ákveð-
ins samfélags að skoða fremur bestu bókmenntir þess en kynlífshandbækur eða
textabækur. Á hinn bóginn veita lélegar bókmenntir skekkta mynd af raunveru-
leikanum. Þannig mundi sá sem legði traust sitt á klámbókmenntir til að skilja
kynlífsþátt vestrænnar siðmenningar fá mjög grunnfært (veruleikafirrt) sjónar-
horn á margbreytileika hans.
Á sama hátt lýsa góðar íþróttabókmenntir anda þess óræða og margbreytilega
raunveru leika sem ríkir innan íþrótta. Vissulega lýsa íþróttabókmenntir – eins og
aðrar bókmenntir – oftast í meira mæli undantekningartilvikum en því hvers-
dagslega. Engu að síður lýsa bestu bókmenntaverkin af þeirri tegund ekki aðeins
einhverjum stórafrekum heldur miðla ekki síður skilningi á hlutskipti mannsins
í heiminum og þeim gildum sem ráða ríkjum í hverju samfélagi á hverjum tíma.
Taka má sem dæmi leikrit Jasons Miller, That Championship Season, sem vann
til Pulitzer-verðlaunanna.25 Það fjallar ekki aðeins um sérstakan sigur á körfu-
boltavellinum, heldur er það miklu frekar saga um tilfinninga lega og persónulega
frelsun.26 Annað dæmi er saga Roys MacGregor, The Last Season.27 Hún fjallar um
tilfinningalega hreinsun þar sem reiði og sekt er umbreytt í virðingu og friðsæld.
Síðan mætti að vísu spyrja hvort íþróttaveruleikinn sem þessar bókmenntir lýsa
sé sjálfur flóttaleið frá hversdagslegri og drungalegri veruleika sem íþróttirnar
fái lesendur til að gleyma um stundarsakir. Höfundar þessarar greinar hefðu til-
hneigingu til að svara þeirri spurningu neitandi (þ.e. að gildi íþrótta sé ekki aðeins
22 Taylor 1989: 39.
23 Kristján Kristjánsson 2010.
24 MacIntyre 2008: 121; Nussbaum 1990.
25 Miller 1972.
26 Segrave 2000.
27 MacGregor 1983.