Hugur - 01.01.2012, Blaðsíða 187

Hið margslungna sjálf: Sjónarhorn reynslu og fræða 187
Fyrrnefndu sögurnar eru ekkert annað en skáldleg úrvinnsla þeirrar frásagnarlegu
sjálfstúlkunar sem við stöndum sífellt í. Þessi greinarmunur gegnir líka lykil-
hlutverki við að bægja frá tilteknum andmælum sem oft hefur verið hreyft gegn
frásagnarhugmyndinni og eru á þá leið að sjálfska okkar verði ekki smættuð niður
í innihald frásagna, og að við ættum að forðast þau mistök að rugla yfirvegaðri og
frásagnarbundinni greinargerð fyrir tilteknu æviskeiði saman við þær upplifanir
sem fara á undan allri yfirvegun og liggja þessu sama æviskeiði til grundvallar
áður en nokkurs konar viðleitni til að koma upplifununum fyrir innan frásagn-
ar kemur til. Með öðrum orðum hlýtur hvers kyns tilraun til að setja lífshlaup
manneskju fram í frásögn nauðsynlega að breyta þessu sama lífshlaupi vegna þess
að sögumaðurinn mun óumflýjanlega þvinga ákveðinni reglu upp á atburðina sem
þeir bjuggu ekki yfir þegar þeir voru upplifðir. Í þeim skilningi felur það að segja
sögu nauðsynlega í sér ómeðvitaðan tilbúning að einhverju marki. Ég tel að með
því að leggja áherslu á upplifaða frásögn en ekki yfirvegaða frásögn megi draga úr
þessum vandamálum, að minnsta kosti að hluta til. En sé það skref stigið verður
brýnt að útlista nákvæmlega hvað slíkar upplifaðar frásagnir fela í sér. Einhverjir
höfundar hafa gælt við þá hugmynd að það sé það einkenni þess sem fyrir okkur
ber í lífinu að eiga sér upphaf, miðju og endi sem mestu skipti og að líta ætti á
þetta formgerðareinkenni sem útvíkkun á tilteknum þáttum tímanleikans sem
einnig má finna í upplifunum og athöfnum. Vandinn við andsvar af þessum toga
er hins vegar sá að með því að slíta á tengslin milli tungumáls og frásagnar er hætt
við því að síðarnefnda hugtakið verði of vítt og þar af leiðandi innantómt.
Að lokum er rétt að benda á að jafnvel þótt við föllumst á að bæði hugtökin
eigi rétt á sér er eftir sem áður brýnt að skilja tengslin á milli þeirra. Ein leið
til að takast á við það verkefni er í því fólgin að andæfa því að hugmyndin um
lágmarkssjálf feli í rauninni í sér fullburða sjálf, öllu heldur eigi að líta á hana
sem ómissandi og nauðsynlega forsendu hvers kyns réttnefndrar hugmyndar um
sjálfið. Önnur leið er að fullyrða að hugmyndin um lágmarkssjálf eigi í rauninni
að þjóna þeim tilgangi að útlista lágmarksskilyrði þess að eitthvað geti verið sjálf,
og að þessi hugmynd sé af þeim sökum bæði nauðsynlegt og nægilegt skilyrði
þess að sjálfska geti verið til staðar. Þegar allt kemur til alls má hins vegar velta
því fyrir sér hversu vel greinarmunurinn milli þessara tveggja möguleika á við í
raun. Málum er nú einu sinni þannig háttað að við munum aldrei komast í kynni
við lágmarkssjálfið í sinni tærustu mynd, hugsanlega burtséð frá tilteknum alvar-
legum kvillum líkt og alzheimerssjúkdómi á lokastigi. Sjálfið verður alltaf þegar
staðsett innan tiltekins sjóndeildarhrings, með hlutdeild í tilteknu umhverfi og
tilteknum tíma. Það verður alltaf samofið tilteknum minningum, tjáningarríku
látbragði og félagslegum samskiptum sem jafnframt móta það og samhengi þess,
og sama gildir um venjur, tilhneigingar og tengsl sem runnin eru því í merg og
bein án virkrar hlutdeildar þess sjálfs.
Tökum nú eitt skref í viðbót. Nú ætti að vera orðið ljóst að ég tel okkur þurfa
að átta okkur á því að sjálfið er svo margþætt fyrirbæri að eina leiðin til að gera
hinu flókna eðli þess skil svo vel sé er í því fólgin að fella saman greinargerðir
úr ýmsum áttum þannig að þær bæti hver aðra upp. En ég tel líka að það væri