Hugur - 01.01.2012, Blaðsíða 146

146 Elsa Haraldsdóttir
ekki sannfærður um að það væri hægt að rökræða um allt. Stundum stóð hann
frammi fyrir mótsögn í hugmyndum sínum og fann þá að hann stóð frammi
fyrir leyndardómi sem ekki var á hans færi að útskýra. Þá komst hann að þeirri
niðurstöðu að hann ætti að bera lotningu fyrir honum en „forðast kappræður um
hann“.54 Þannig gerði hann sér grein fyrir því að ekki yrði allt tjáð og skilið til fulls
í rökrænni samræðu líkt og kom fram í umfjöllun um hugmyndir Vansieleghem
hér að framan. Það að gera sér grein fyrir takmörkunum hugsunar sinnar er eitt af
einkennum gagnrýninnar heimspekilegrar hugsunar en líkt og Björn Þorsteins-
son heimspekingur bendir á þá er gagnrýnin hugsun „í senn vitundin um þær
takmarkanir sem hljótast af tilvist okkar í mannheimi og viðleitnin til að yfirstíga
þessar sömu takmarkanir“.55
Með tímanum tóku aðrir fræðimenn og hugsuðir við af verbúðarmönnum og
heimamönnum Brynjúlfs sem hvatning til heimspekilegrar samræðu. Brynjúlfur
heyrði af hugmyndum sem birst höfðu í fræðiritum og las sjálfur fræðigreinar í
tímaritum og fann sig oft knúinn til þess að reyna að hrekja þær hugmyndir sem
hann var ósammála með sannfærandi rökum í bland við skáldskap.56 Á fyrstu
veikindarárum Brynjúlfs tekur hann til við að lesa dönsku. Við það getur hann
lesið fleiri fræðileg rit en ella og svið fræðilegrar hugsunar hans víkkar.57 Dæmi
um bein áhrif frá öðrum hugsuðum má finna í frásögn Brynjúlfs þar sem hann
segir: „Ég sá eigi betur, en að með þessum hætti kæmi eindarhugmyndin vel heim
við það, er þeir Kant og Laplace höfðu hugsað sér um myndun sólkerfis vors. Um
það hafði ég þá nýlega lesið og tók vandlega tillit til þess.“58
Í inngangsorðum sínum að Sögu hugsunar minnar veltir Haraldur Ingólfsson
því fyrir sér hvers eðlis hugleiðingar Brynjúlfs hefðu orðið ef aðstæður hans hefðu
verið hagstæðari og hann hefði fengið það tækifæri til náms sem hann átti skilið
í ljósi gáfna hans og hæfileika.59 Brynjúlfur sjálfur virðist einnig vera meðvitaður
um áhrif ytri aðstæðna á einstaklinginn en hann segir á einum stað:
Hvað mig sjálfan snerti, var ég viss um, að ef ég hefði lifað á öðrum
tíma eða öðrum stað, eða hvorttveggja, þá hefði ég orðið mjög svo annar
maður, enda þótt innrætið væri sama; áhrifin hefði orðið önnur: um-
heimurinn hefði veitt mér annað uppeldi.60
Af því sem hér hefur verið reifað virðast ytri aðstæður í lífi Brynjúlfs hafa
einkennst af hinu hrjóstuga landi og fámenni þjóðar en, þrátt fyrir það, jafnframt
af frjóum hugum og tækifærum. Það virðist ekki hafa hamlað honum mikið, eða
að minnsta kosti ekki staðið í vegi fyrir honum í heimspekilegri hugmyndasmíð
sinni, að hann hafi ekki fengið þá menntun sem hægt var að fá á þessum tíma
54 BJMN 1997: 16.
55 Björn Þorsteinsson 2005: 51–2.
56 BJMN 1997: 18–19.
57 Sama rit: 20.
58 Sama rit: 50.
59 Sama rit: x.
60 Sama rit: 15.