Hugur - 01.01.2012, Blaðsíða 105

Heimspeki Lotzes og tengsl hennar við fyrri og síðari heimspeki 105
aðferðir koma því aðeins að gagni að þær aðstoði við að muna skýrt niðurstöður
hugleiðinga. Tilhneigingin til að kerfisbinda getur beinst að tvenns konar mark-
miðum.
Annars vegar má flokka vísindi sem huglæga viðleitni rannsakandans til að
komast að sannleikanum. Eins og áður segir hefur Lotze ekkert á móti þessari
viðleitni, heldur aðeins ýktri áherslu á hana, og ásakar hann þar Aristóteles um að
hafa eytt alltof miklum tíma í að ræða fram og aftur hvort ákveðið viðfangsefni
tilheyri þessari eða hinni greininni sem hann ræðir. Engin ástæða sé til að ætla að
sérhver fræðigrein hafi til umráða einhverja sérstaka aðferð sem geri hana færari
en aðrar greinar til að leysa gefinn vanda.
Hins vegar getum við leitast við að setja fram þær staðreyndir sem uppgötvaðar
eru á hlutlægan hátt frekar en samkvæmt huglægum rannsóknaraðferðum okkar.
Ef þessi leið er valin getum við líka komist að þeirri niðurstöðu að svarið við sér-
hverri spurningu eigi sér sinn fasta stað í kerfinu sem heild. Lotze segist ekki geta
átt samleið með þessari afstöðu: við getum leitast við að leysa ákveðið vandamál
aðeins á þeim stað í rannsóknarferlinu þar sem niðurstöður fyrri rannsóknar veita
okkur næga ástæðu til að taka ákvörðun sjálf, og þegar við reynum að setja fram
rétt innri tengsl inntaks veruleikans getur þessi tilhneiging til kerfisbundinnar
flokkunar gefið tilefni til alvarlegra fordóma. Heimurinn er vissulega ekki þann-
ig gerður að hinar einstöku grundvallarstaðreyndir sem við teljum vera ráðandi
hangi saman samkvæmt einhverju lélega hönnuðu mynstri. Þessar staðreyndir
mynda frekar vef sem þannig er ofinn að þær eru allar á sama tíma til staðar í
sérhverjum krók og kima hans.39
Jafnvel þótt Lotze hafi verið gagnrýninn á hughyggjuna eins og fram hefur
komið, er rétt að benda á að hann var alltaf hallur undir þá skoðun hughyggjunnar
að heimurinn myndi eina heild, og hafi einhvers konar merkingu:
[…] ég hef aldrei sleppt haldi af því sannleikskorni sem mér virtist full-
yrðing Fichtes [að engin kenning um heiminn geti talist sönn og vísindi
ef hún getur ekki skýrt alla sérstaka hluta í sögu heimsins sem óháðar
afleiðingar einnar almennrar reglu] fela í sér; en ég gat ekki um leið
leynt sjálfan mig því að þessi fullyrðing þurrkar út ákveðinn greinarmun.
Því varðandi heiminn sjálfan – hið mikla viðfangsefni rannsókna okkar
– hikaði ég ekki við að gera ráð fyrir þessari einingu sem leiðir allar ein-
stakar staðreyndir raunverulegrar tilvistar af sameiginlegri uppsprettu; en
mér fannst málið horfa allt öðruvísi við varðandi heimspeki, þ.e. mann-
lega viðleitni, frá þeim sjónarhóli sem við erum stödd á í heiminum, að
öðlast innsæi í þetta kerfi er nær til alls.40
39 Sama rit: CXVII–CXXI.
40 Sama rit: XCIII.