Hugur - 01.01.2012, Page 20
Hugur | 24. ár, 2012 | s. 20–35
Steinunn Hreinsdóttir
Viljafrumspeki og bölhyggja
Schopenhauers
Í fyrri hluta þessarar greinar er ætlun mín að gera grein fyrir svokallaðri „vilja-
frumspeki“ þýska heimspekingsins Arthurs Schopenhauer (1788–1860), en hún
fjallar um eðli veruleikans og liggur til grundvallar þekkingarfræði, bölhyggju,
fagurfræði, siðfræði og heimspekilegu kerfi hans í heild. Ég mun útskýra hvernig
viljinn í sjálfum sér er án ástæðu og liggur handan siðferðis – og hvernig hann
birtist af nauðsyn í heimi fyrirbæranna þar sem hann tekst á við sjálfan sig. Þá mun
ég varpa ljósi á það með hvaða hætti Schopenhauer telur sig hafa leyst ráðgátu
heimsins með því að halda því fram að hægt sé að þekkja hlutinn í sjálfum sér.1
Í seinni hluta greinarinnar er ætlunin að gera grein fyrir tvennum meginrökum
eðlislægrar bölhyggju Schopenhauers og nánari túlkun hans á vilja mannsins. Ég
mun nýta mér heimspeki Derrida, heimspeki mismunarins og heimspeki verð-
andinnar, sem ég tel vera gagnlega sem aðferðafræðilega nálgun á rökmiðjuhugs-
un og formgerð bölhyggjunnar, en heimspeki Derrida er merkingarfræðilegs eðlis
og fjallar um það hvernig merking, hugmyndir og rökmiðjur verða til. Þá dýpkar
hún skilning á því, af hverju við náum ekki að fullnægja viljanum og fanga ham-
ingjuna endanlega.
Fyrri hluti
Frumspekilegur vilji
Schopenhauer þróar meðal annars frumspeki sína um viljann út frá fræðilegri
heimspeki Kants og kenningum hans um hlutinn í sjálfum sér. Schopenhauer er
sammála hugmyndum Kants varðandi skiptingu veruleikans í heim skynjanlegra
hluta, fyrirbæranna og heim sem ekki verður skynjaður, þar sem hlutirnir eru
eins og þeir raunverulega eru, og gerði þessar hugmyndir að forsendu heimspeki
sinnar. Hann glímir við aðgreiningu Kants á milli hlutarins í sjálfum sér og heims
1 Hluturinn í sjálfum sér (þ. Ding an sich) er samkvæmt Schopenhauer frumspekileg og óskipt
eining, handan tíma, rúms og orsakasamhengis.