Hugur - 01.01.2012, Page 36

Hugur | 24. ár, 2012 | s. 36–73
Róbert H. Haraldsson
Andleg velferð mannkyns
Málfrelsisrök Johns Stuarts Mill og formyrkvun hugans
Höfuðrök sín fyrir nær algeru hugsunarfrelsi og málfrelsi setti John Stuart Mill
fram í öðrum og viðamesta kafla Frelsisins en þau rök hafa verið stjórnspekingum
uppspretta þrotlausra hugleiðinga til þessa dags. Við fyrstu sýn mætti jafnvel ætla
að hverjum steini hafi verið velt við í því efni og öll helstu sjónarmið leidd fram
í dagsljósið. Tilefni þessarar ritgerðar er á hinn bóginn sú sannfæring mín að
rökfærsla Mills hafi þrátt fyrir alla umfjöllunina undanfarna eina og hálfa öld
ekki hlotið þá athygli innan fræðanna sem hún verðskuldar og að sá skortur á
athygli hverfist ekki um eitthvert aukaatriði heldur beinlínis höfuðatriðið, sjálfa
niðurstöðu annars kafla. Í viðleitni sinni til að endursegja, skýra, meta og læra af
rökfærslu Mills gæta fræðimenn nánast aldrei að því hvernig Mill sjálfur orðar
niðurstöðu sína í kaflanum. Til að skilja hvaða máli þessi yfirsjón skiptir mun ég
fyrst lýsa rökfærslu Mills fyrir hugsunarfrelsi og málfrelsi í grófum dráttum og
skoða að hvaða hluta hennar túlkendur hafa snúið blinda auganu (fyrsti hluti
ritgerðarinnar). Því næst mun ég skoða hvernig heimspekingar hafa skýrt og
endurtúlkað rökfærslu Mills (annar hluti), m.a. í ljósi hugmynda hans um ein-
staklingsþroska (þriðji hluti). Síðan vendi ég kvæði mínu í kross og tek til athug-
unar tvö dæmi um skort á hugsunarfrelsi og málfrelsi úr okkar eigin samtíma í
því augnamiði að skoða hvort greining Mills eigi enn erindi við okkur (fjórði og
fimmti hluti) en einnig til að sjá hvort þessi nýlegu dæmi velti upp nýjum flötum
á rökum hans (sjötti hluti). Meginmarkmið mitt er að sýna hvernig málflutningur
Mills blasir við okkur með fyllri hætti, og verður áleitnari í okkar samtíma, ef við
tökum hans eigið orðalag alvarlega. Þessi nálgun er í anda Mills því hann heldur
því fram í bók sinni um Auguste Comte að sérhver hugsuður geti með réttu gert
þá kröfu til þeirra sem endursegja verk hans eða hugsanir að þeir noti til þess hans
eigin heiti (e. nomenclature).1
1 Mill 1963–1991: 10: 267 (hér eftir skammstafað CW).