Hugur - 01.01.2012, Side 69

Andleg velferð mannkyns 69
Í öðrum hluta ritgerðarinnar reyndum við að fá botn í tengslin milli hugsunar-
frelsis og málfrelsis annars vegar og einstaklingseðlisins hins vegar. Mér virðist að
umræðan um dæmin tvö úr samtíma okkar leiði í ljós ein tengsl. Lærdóminum
mætti lýsa á eftirfarandi hátt: Opin gagnrýnin umræða – þar sem andstæð sjón-
armið fá að takast á í fullri alvöru – er samkvæmt Mill nauðsynleg til að leiða í
ljós hvernig túlka beri reynslu manna (61). Enginn þroskar einstaklingseðli sitt
nema hann læri að túlka eigin reynslu. Orðræðan sem ríkti (ríkir) í hreyfingunni
í kringum bældar minningar og í femínísku kvennafræðunum fær einstaklingum
í hendur aðeins eina leið til að túlka alla reynslu sína. Aðferð þessa öðlast menn
ekki með einstaklingsbundnu striti og þrotlausum samanburði hugmynda heldur
með hugljómun þar sem allur veruleikinn verður skiljanlegur í einni svipan. En
frá sjónarhóli gagnrýnendanna er slík hugljómun þó ekki annað en afsal ein-
staklingseðlisins.
Ásakanir og neikvæðar hugsjónir
Ég hef fært rök fyrir því að beita megi greiningu Mills á samtímadæmin tvö.
En þeirri spurningu er enn ósvarað hvort dæmin velti upp flötum á málflutningi
Mills sem við tökum alla jafna ekki eftir. Samtímadæmin tvö fjalla um ásakanir
á hendur einstökum gerendum eða feðraveldinu í heild sinni. Gagnrýnin grein-
ing á þeim afhjúpaði neikvæða afstöðu og fórnarlambsdýrkun. Má finna eitthvað
svipað í umfjöllun Mills um hugsunarfrelsi og málfrelsi? Lýsir skortur á andlegri
velferð sér e.t.v. sem neikvæðni, ofsareiði og fórnarlambsdýrkun?
Ljóst er að Mill lýsir í Frelsinu hvorki ráðgjöfum af því tagi sem unnu í anda
hreyfingarinnar um bældar minningar né pólitískri hugmyndafræði sem farið
hefur úr böndunum og fengið á sig blæ alræðisstefnu. Hins vegar er athyglisvert
að skýrasta og heilsteyptasta myndin sem hann dregur upp af fyrirbæri úr sam-
tíma sínum á miðri nítjándu öldinni er af ástandi kristindómsins. Lýsingin teygir
sig yfir margar blaðsíður (90 o.áfr.) og hann kemur aftur og aftur að henni. Margir
hafa litið á þennan hluta Frelsisins sem óþarfa útúrdúr sem rýri gildi verksins þar
sem gagnrýni á kristindóminn snerti meginefni bókarinnar – mörk einstaklings-
frelsis og félagslegs taumhalds – nánast ekkert. Sé um útúrdúr að ræða hefur Mill
greinilega verið annars hugar drjúgan hluta af þeim tíma er hann skrifaði Frelsið!
En það er ástæðulaust að dylgja um slíkt því mér virðist efnið snerta meginum-
fjöllunarefni hans í öðrum kaflanum með afar beinum hætti. Ég lít svo á að hann
eyði svo miklu púðri í kristindóminn einmitt vegna þess að hann telur ástand
þeirra göfugu trúarbragða á Englandi á miðri nítjándu öld hreina andstæðu and-
legrar velferðar mannkyns.
Þegar við skoðum lýsingu Mills á kristindómi nítjándu aldar er það fyrsta sem
við rekumst á hversu mikil deyfð og doði einkenndi þessa trú á miðri nítjándu öld.
Að þessu leyti er mikill munur á kristindómi Mills og t.d. fárinu kringum bældar
minningar. En sá munur skiptir þó ekki nauðsynlega máli fyrir okkar samanburð
því Mill heldur því fram að ástand mála í Englandi á miðri nítjándu öld sé þannig