Hugur - 01.01.2012, Síða 94

Hugur | 24. ár, 2012 | s. 94–114
Erlendur Jónsson
Heimspeki Lotzes og tengsl hennar
við fyrri og síðari heimspeki
Rudolf Hermann Lotze (1817–1881) var áður fyrr af mörgum talinn fremsti heim-
spekingur Þýskalands og jafnvel Vesturlanda á 19. öld á eftir Hegel.1 Um hann
segir Georg Misch:
[Lotze] fæddist á tímum er eitt mesta sköpunartímabil heimspekisög-
unnar leið undir lok. En hann þurfti ekki að vera sporgöngumaður, sök-
um þessarar sögulegu stöðu sinnar. Og sérhver sem þekkir hann fær á
tilfinninguna að þessi maður hafi haft alla burði til þess að geta orðið
mesti heimspekingur 19. aldar – og hefði þá gnæft yfir aðra eins og Plat-
on og Leibniz gerðu.2
Almennt er einnig viðurkennt að Lotze hafi haft mikil og jafnvel djúptæk og
afgerandi áhrif á ýmsa mikilvæga heimspekinga á síðari hluta nítjándu aldar
og á tuttugustu öld.3 Hann hafði bein áhrif á hinn suðvesturþýska nýkantisma
(Windelband, Rickert), fyrirbærafræði (Husserl, Scheler, Heidegger), pragmat-
isma ( James, Dewey), og breska hughyggju (Bradley, Bosanquet). Einnig hafði
hann óbein áhrif á feður rökgreiningarheimspeki. Frege sótti fyrirlestra hjá Lotze
og margir telja að hann orðið fyrir beinum áhrifum frá Lotze þótt nafn þess
síðarnefnda komi ekki oft fyrir í ritum Freges. Þeir Russell og Moore aðhylltust í
upphafi ferils síns ákveðna tegund hughyggju sem sumir telja fyrst og fremst hafa
mótast af hugmyndum Lotzes.4
Sökum þessa er merkilegt að nú á dögum eru verk Lotzes nánast ekkert lesin,
og þá helst vegna umdeildra áhrifa hans á Gottlob Frege (1848–1925), sem hefur
hins vegar notið mikillar hylli allt frá síðari hluta 20. aldar. Áhugi á ritum Lotzes
1 Sjá Ueberweg 1923: 299, og Sullivan 2010.
2 Sjá Misch 1912: XX–XXI. Misch heldur reyndar áfram og segir: „En hann varð ekki [mesti heim-
spekingur 19. aldar], og aðeins má koma auga á þræði er liggja til Platons og Leibniz, en á heildina
litið stendur hann ekki jafnfætis þeim.“
3 Sbr. t.d. Sullivan 2010.
4 Sjá Milkov 2008.