Hugur - 01.01.2012, Qupperneq 135

Heimspekingur verður til 135
til þarf að átta sig á því hvenær hún verður til og hvar, í hvaða aðstæðum. Fyrst
verður fjallað um hvað sé átt við með heimspekilegri hugsun og hvaða merk-
ingu hugtakið hefur. Því næst verður skoðað hvernig heimspekileg hugsun verð-
ur til. Í þeim hluta verður að mestu leyti stuðst við frásögn Brynjúlfs Jónssonar
frá Minna-Núpi í riti hans Saga hugsunar minnar um sjálfan mig og tilveruna. Í
framhaldi af því verður fjallað um það hvar heimspekileg hugsun verður til, í
hvaða aðstæðum, bæði útfrá frásögn og ævi Brynjúlfs en einnig í ljósi íslenskrar
heimspekisögu. Þá verður velt upp spurningunni hvort komi á undan þroski eða
kjöraðstæður og hvort annað geti staðið í vegi fyrir hinu. Að lokum verður reynt
að svara spurningunni hvenær eða á hvaða aldri heimspekileg hugsun er möguleg,
bæði í ljósi frásagnar Brynjúlfs og útfrá hugmyndum og kenningum í tengslum
við heimspeki með börnum.
Markmið greinarinnar er að varpa ljósi á tengsl gagnrýninnar hugsunar og
heimspekilegrar hugsunar með því að fjalla um og skoða heimspekilega hugsun.
Jafnframt er ætlunin að sýna fram á að það að leggja stund á heimspeki sé bundið
ákveðnum þroska og að innri skilyrði séu ráðandi fram yfir hin ytri þegar kemur
að heimspekilegri hugsun.
Af hverju heimspekileg hugsun?
Hvað er það sem gerir það að verkum að heimspekingurinn er heimspekingur?
Hvað er það sem einkennir hugsun hans og gerir það að verkum að hún er heim-
spekileg? Eru til margar ólíkar tegundir hugsunar? Heimspekingurinn Mikael
M. Karlsson segir í grein sinni „Hugsun og gagnrýni“ að ekki sé hægt að tala um
margar tegundir hugsunar því að hugsun sé, til að mynda, í eðli sínu gagnrýnin.2
En hvað erum við að meina þegar við veljum að nota hugtök líkt og „heimspekileg
hugsun“ og „gagnrýnin hugsun“? Það er erfitt að segja nákvæmlega til um hvað
liggur að baki hjá hverjum og einum en þegar sagt er að hugsunin sé til dæmis
„gagnrýnin“, „rökvís“ eða „skapandi“ þá er verið að lýsa hugsuninni þar sem hún
er annað hvort svona eða hinsegin. Þá eru hugsuninni einnig gefnir eiginleikar
þar sem það er eiginleiki hugsunarinnar að vera „gagnrýnin“, „rökvís“ eða „skap-
andi“. En hvað gerir hugsunina heimspekilega? Er heimspekileg hugsun ekki bara
ein tegund fræðilegrar hugsunar líkt og „bókmenntafræðileg“ eða „sálfræðileg“
hugsun?
Í grein sinni „Heimspeki og frásagnir“ fjallar Páll Skúlason um heimspekilega
hugsun sem ákveðið viðhorf til lífsins og tilverunnar. Þar segir hann að heim-
spekileg hugsun, það að hugsa heimspekilega, sé æðsta form mannlegrar hugs-
unar að mati heimspekinga. Heimspekileg hugsun sé það að „endurskapa heiminn
í huga sér, og það verður því að lokum hugurinn sjálfur sem myndar heiminn eins
og við skiljum hann“.3 Heimspekileg hugsun felur því fyrst og fremst í sér ákveðið
viðhorf til veruleikans með hugmyndasmíð um veruleikann að markmiði sínu.
2 Mikael M. Karlsson 2005: 73.
3 Páll Skúlason 1981: 21.