Hugur - 01.01.2012, Page 147

Heimspekingur verður til 147
og því að hann hafi þurft að vinna mikið. Brynjúlfur virðist hafa fengið ástríkt
uppeldi þar sem hugmyndum hans og vangaveltum var tekið opnum örmum, að
minnsta kosti af móður hans. Samferðamenn Brynjúlfs voru honum innblástur
og veittu honum jafnframt áskoranir í andlegum hugðarefnum, bæði verbúð-
armenn sem og lærðir fræðimenn. Þrátt fyrir þá óhamingju og vanlíðan sem lík-
amleg veikindi ollu Brynjúlfi þá urðu þau til þess að hann fékk tækifæri til að
sinna heimspekilegum hugðarefnum sínum. Það sem má velta fyrir sér í þessu
samhengi er hvaða vægi viðhorf Brynjúlfs til lífsins og tilverunnar hefur þegar
ytri skilyrði heimspekilegrar hugsunar eru metin. En svo virðist sem einhver innri
drifkraftur og löngun hafi gert það að verkum að hann lagði heimspekina aldrei
á hilluna.
Hvenær verður heimspekileg hugsun til?
Á hvaða tíma gerir heimspekileg hugsun vart við sig á æviskeiðinu og hvers
vegna þá? Er hún óháð aldri og þroska? Franski heimspekingurinn Michel de
Montaigne (1533-1592) taldi að börn væru tilbúin til að leggja stunda á heim-
spekilega hugsun frá 4-5 ára aldri.61 Hann var og er alls ekki einn um þá skoðun
en fjölmargir fræðimenn hafa á undanförnum áratugum sýnt fram á það í ræðu
og riti að börn eru fullfær um að leggja stund á heimspekilega samræðu og tak-
ast á við heimspekileg viðfangsefni. Einn helsti frumkvöðulinn á því sviði var
bandaríski fræðimaðurinn Matthew Lipman.62 En það eitt að börn séu fær um að
taka þátt í heimspekilegri samræðu svarar ekki spurningunni um hvenær heim-
spekileg hugsun verður til.
Sænski heimspekingurinn Ragnar Ohlsson veltir upp áhugaverðri spurningu í
tengslum við þroska barna og getu þeirra til heimspekilegrar hugsunar. Spurning-
unni veltir hann upp í rannsóknarskýrslu sem hann vann ásamt Bo Malmhester
um heimspeki með börnum í sænskum grunnskólum á tíunda áratug síðustu
aldar. Ohlsson spyr hvort rannsóknir á uppgötvunum barna í heimspeki geti fært
rök með eða á móti hugmyndinni um meðfæddan hugsunarhátt eða hugsanir.63
Þessar hugmyndir eru mjög áhugaverðar og hægt er að umorða þær þannig að
spurningin hljóði svo: Hvað er það í heimspekilegri hugsun barna og uppgötv-
unum þeirra í heimspeki sem getur sýnt fram á hæfileika okkar til að hugsa heim-
spekilega?
Skref í þá átt að svara þessari spurningu er að beina sjónum okkar frá þróun
hugsunar einstaklingsins og að þróun heimspekilegrar hugsunar í tilteknu samfé-
lagi. Í grein sinni „Hugleiðingar um heimspeki og frásagnir“ setur Páll Skúlason
fram tilgátu um þróun heimspekilegrar hugsunar á Íslandi en þar segir:
Að baki þeirri tilgátu, sem ég hef reifað í þessum lestri, að heimspekin
eigi sér rætur í frásagnarhugsun, er sú sannfæring mín að í hverri þeirri
61 Montaigne 1958: 70.
62 Sjá til dæmis Elsa Haraldsdóttir 2011: 17–19.
63 Malmhester og Ohlsson 1999: 354.