Hugur - 01.01.2012, Page 181

Hið margslungna sjálf: Sjónarhorn reynslu og fræða 181
frumspekinga sem hæfastir eru og skýrastir í kollinum stangast iðulega á
við þær þekktu staðreyndir sem lífeðlisfræðin og meinafræðin afla.23
Umræddur leiðari birtist á prenti 25. mars 1843. En Wakley var hvorki fyrstur né
síðastur til að halda því fram að hyggilegra væri að láta heimspekinga ekki eina
um að rannsaka sjálfið. Öllu nýlegri fulltrúi þessarar afstöðu er Francis Crick sem
skrifaði fyrir rétt rúmlega áratug: „Það er vonlaust að leysa vandann um meðvit-
undina með almennum heimspekilegum rökum; það sem til þarf eru tillögur um
nýjar tilraunir sem varpað gætu ljósi á málið.“24 Nánar tiltekið er skoðun Cricks
sú að „könnun meðvitundarinnar sé vísindalegt úrlausnarefni. […] Sú skoðun að
heimspekingar einir geti glímt við þennan vanda verður ekki réttlætt“.25 Í rauninni
er þessu þveröfugt farið, úr því að heimspekingum hefur „orðið svo lítt ágengt síð-
ustu tvö þúsund árin að þeim væri hollast að sýna af sér ákveðna hógværð fremur
en það háfleyga yfirlæti sem þeir láta jafnan í ljósi“.26 Ekki sé þó þar með sagt að
heimspekingar geti ekki lagt eitthvað til málanna, en þeir verða þá að „venja sig á
að gefa gælukenningar sínar upp á bátinn þegar uppgötvanir vísindanna stangast
á við þær – en verða að athlægi ella“.27 Í stuttu máli er heimspekingum velkomið
að munstra sig um borð á allsherjarfleyið, en verða þá að vísu að gera sér háseta-
hlutverkið að góðu. Sá grunur læðist raunar að manni að Crick telji að koma muni
úr kafinu að heimspeki (hugarins) megi missa sín þegar öllu er á botninn hvolft.
Hvaðeina sem hún kunni að hafa til málanna að leggja verði í reynd ekkert annað
og meira en undirbúningsfræði sem muni á endanum víkja fyrir fullgildum vís-
indalegum skýringum.
Það yrði of langt mál að fara nánar út í stóryrði Cricks en mig langar að taka
nokkur dæmi sem sýna vonandi fram á af hverju það væri misráðið að telja
reynslubundnar rannsóknir á sjálfinu geta spjarað sig án ábendinga og íhugunar
af hálfu heimspekinnar.
Tökum fyrst til athugunar grein eftir hinn áhrifamikla þróunarsálfræðing
Jerome Kagan. Í grein sinni „Is there a self in infancy?“ gagnrýnir hann þá skoðun
að ungabörn yngri en átján mánaða búi yfir hugmynd um sjálf. Um leið og hann
andmælir þessu hafnar hann því líka að ungabörn eigi sér sjálf, að þau hafi tilfinn-
ingu fyrir sjálfi, að þau viti af sér sem sjálf og að þau viti af tilfinningum sínum og
athöfnum á meðvitaðan hátt.28 Ég held að það hefði verið ráðlegra að taka ekki á
öllum þessum ólíku þáttum í einu. Vilji menn engu að síður fara þá leið tel ég að
gera verði þá kröfu að þeir reiði fram rök fyrir því að hún eigi rétt á sér, en Kagan
lætur það ógert. Með öðrum orðum tel ég að greining Kagans hefði haft gott af
því að skýra hugtökin sem hann notast við.
Eins og ég hef þegar minnst á hafa taugavísindin á undanförnum árum einbeitt
23 Hacking 1995: 221.
24 Crick 1995: 19.
25 Sama rit: 258.
26 Sama stað.
27 Sama stað.
28 Kagan 1998: 138, 143, 144.