Hugur - 01.01.2012, Page 192

192 Dan Zahavi
sjónarhorn og sjá hlutina undir ólíkum sjónarhornum. Þar af sprettur sú spurning
hvort hæfileiki okkar til að upplifa okkur sjálf sem viðfang athygli hins, ásamt
hæfileika okkar til að tileinka okkur sjónarhorn hins á okkur sjálf – og þegar allt
kemur til alls gæti reynst nauðsynlegt að greina mun betur á milli þessara tveggja
atriða en ég hef gert hér – gætu ýtt undir og jafnvel verið skilyrði fyrir tilkomu
frásagnarsjálfsins. Ein leið til að kanna þetta málefni nánar gæti verið í því fólgin
að huga að einhverfu. Alkunna er að fólk með einhverfu býr við skerðingu á hæfi-
leikanum til að gefa sjónarhorni hins á þau sjálf gaum, en þýðir það að þau eigi sér
líka fábreytilegra frásagnarsjálf?
Niðurstaða
Deilan milli málsvara sjálfsins og þeirra sem halda því fram að sjálfið sé ekki til
er flóknari en ella vegna þess að afar lítil sátt ríkir um það hvað sjálfið sé þegar
öllu er á botninn hvolft, rétt eins og menn eru engan veginn á eitt sáttir um það
hvað sú kenning að sjálfið sé ekki til felur í sér. Eins og Ganeri hefur bent á er
ekkert einfalt svar við þeirri spurningu hvort markmið kenningarinnar um að
sjálfið sé ekki til – að svo miklu leyti sem hægt er að tala um hana í eintölu – sé
að bera kennsl á og hafna röngum skilningi á sjálfinu eða hvort tilgangurinn sé
öllu heldur að hafna og vísa á bug hvers kyns hugmyndum um sjálfið.60 Svo vikið
sé aftur að Metzinger og Albahari þá láta þau það ekki vefjast fyrir sér, hvað
sem öðru líður, að útlista hvað sjálfið sé, og eftir að hafa skilgreint það vinda
þau sér í að hafna tilvist þess. Að mínu mati er skilgreiningin sem þau reiða
fram hins vegar alltof einfeldningsleg. Eflaust hafa einhverjir haldið uppi vörnum
fyrir þá hugmynd um sjálfið sem Metzinger og Albahari vinna með en ég myndi
andæfa þeirri fullyrðingu að hugmynd þeirra sé sú sem ganga beri út frá, þ.e. að
hún sé annað hvort sérstaklega sígild hugmynd um sjálfið eða þá að hún komi
einstaklega vel heim og saman við heilbrigða skynsemi, þ.e. að hún sé hluti af
alþýðusálfræði okkar. Leiðum að nýju hugann að þeirri fullyrðingu að sjálfið –
ef það er til – sé einhvers konar verufræðilega sjálfstæð og óbreytanleg eining
sem stendur fyrir utan og ofan straum síbreytilegra upplifana, eitthvað sem helst
óbreytt frá vöggu til grafar, eitthvað sem er algerlega ósnortið af máltöku, félags-
legum tengslum, stærstu atburðum lífsins, persónulegum skuldbindingum, verk-
efnum og gildum; eitthvað sem getur hvorki þróast né blómstrað né orðið fyrir
truflun eða áfalli. Hreint út sagt fæ ég ekki séð að hugmynd sem þessi sé í miklu
samræmi við for-heimspekilegan og hversdagslegan skilning okkar á því hver við
erum. Hvað varðar þá fullyrðingu að skilgreiningin fangi hinn eina sanna hefð-
bundna heimspekilega skilning á sjálfinu (en ekki einn af mörgum), þá myndi ég
líka andæfa henni. Það ætti að nægja, svo tekin séu nokkur dæmi (ekki alveg) af
handahófi, að leiða hugann að þeim greinargerðum sem finna má hjá Aristótelesi
eða Montaigne.61 Hvernig sem allt veltist þá er það svo að þegar skilgreiningin á
60 Ganeri 2007: 185–186.
61 Greinargott sögulegt yfirlit má finna hjá Sorabji 2006, Seigel 2005.