Hugur - 01.01.2012, Síða 201

Skotið yfir markið? 201
gildi óminnishegrans); en svarið við henni breytir engu um þann sannleik sem
reifaður var hér að ofan, að eins og allar aðrar góðar bókmenntir varpa góðar
íþróttabókmenntir ljósi á þann veruleika sem þær fjalla um.
Staldra má við og inna eftir því hvað átt sé við með hugtakinu „raunveruleiki
íþrótta“. Hugtakið ber að skilja vítt svo það taki ekki aðeins til þess sem ger-
ist, ef svo má segja, á íþrótta vellinum meðal keppenda, heldur einnig til orða og
gjörða fjölmargra einstaklinga sem tengjast íþróttum, svo sem embættismanna,
stjórnenda, þjálfara og leiðtoga. Íþróttablaða mennsku ber þar með einnig að fella
undir „raunveruleika íþrótta“. Með því móti er hafnað því groddalega raunsæis-
viðhorfi að spegill geti ekki talist til húsgagnanna í herberginu sem hann speglar.28
Svo víð skilgreining á „raunveruleika íþróttanna“ getur raunar virst deyfa skilin
á milli raunveruleika og skáldskapar þar sem íþróttabókmenntir virðist þannig
vera orðnar hluti þess raunveruleika sem þær lýsa. Samt sem áður er gagnlegt
að halda ákveðnum greinarmun – byggðum á daglegri málnotkun – milli annars
vegar texta um íþróttir þar sem höfundar (eins og íþrótta frétta menn) reyna að
endursegja atvik sem raunverulega gerðust og hins vegar íþróttabók mennta sem
lýsa tilbúnum atvikum. Á hinn bóginn væntir fólk þess venjulega að í góðum
íþróttabókmenntum sé reynt að fanga anda þess raunveruleika sem ríkir í við-
komandi íþróttum. Geri þær það ekki vakna spurningar um hugsanlegar ástæður
ósamræmisins. Það eru einmitt slíkar spurningar sem vekja áhuga þegar íslenskar
íþróttabókmenntir eru skoðaðar.
Fornar dygðir og nútímalestir
Síðar í þessum kafla verða skoðuð áhrif aukinnar einstaklingsvæðingar á siðferði
í íþróttum á Vesturlöndum síðustu öldina eða svo. Fyrst er rétt að skyggnast til
fortíðar. Hvaða viðhorf ríktu þá?
Íslendingasögur og aðrar íslenskar fornbókmenntir geyma frásagnir af örlögum
hetja og betri bænda áranna 900–1200 e. Kr. Fræðimenn telja þær almennt traust-
ar heimildir um gildi og dygðir (fremur en einstaka atburði og persónur) þess
tíma sem þær fjalla um og kannski enn frekar ritunartíma síns. Frásagnarhættir
Íslendingasagna eru flóknir og gefa kost á ýmiss konar túlkun: bókmenntafræði-
legri, félagsfræðilegri og siðfræðilegri. Áberandi er meðal annars að samkeppni
og átök mynda ríkulegan hluta sögufléttunnar. Sérhver hetja varð að geta sýnt
afburða leikni í að minnsta kosti einni íþróttagrein og góður íþróttamaður var
dýrmæt „eign“ og heiður heimasveitar sinnar. Við rannsókn á íslenskum forn-
ritum kemur í ljós að orðin leikur og leikar eru algengust þegar rætt er þar um
íþróttir. Íþrótt er hins vegar norrænt orð, sem talið er leitt af tveimur orðstofnum:
íð sem merkir iðja og þrótt sem er kvenkynsmynd orðsins þróttur.29 Enska orðið
sport er hins vegar gamalt í ensku eða frá 5. öld.30 Um aldir hefur sú skoðun ríkt
28 Kristján Kristjánsson 2010.
29 Guðmundur Sæmundsson 2004: 88.
30 McNamee 2008: 16.