Hugur - 01.01.2012, Page 207

Skotið yfir markið? 207
sem nefna íþróttir hafi verið greind. Hins vegar er greiningunni ætlað að vera eins
umfangsmikil og kostur er hvað varðar íþróttatengdar bókmenntir sem skipta
máli um siðferðilegan boðskap. Rannsóknin er takmörkuð við sagnaskáldskap;
aðrar bókmenntagreinar eins og ljóð, þjóðsögur og annálar bíða síðari rannsókna.
Íþróttablaðamennska og aðgreining hennar frá íþróttabókmenntum hefur þegar
verið nefnd. Skáldsagnahöfundar hafa margvísleg markmið með verkum sínum
og þau samrýmast ekki öll endurgerð eða endursköpun raunveruleikans eins og
áður hefur verið tæpt á. Samt hljóta rannsóknarspurningar að vakna ef djúpstætt
og kerfisbundið ósamræmi kemur í ljós á milli raunveruleika íþróttanna og lýs-
inga á slíkum raunveruleika í skáldskapnum.
Þeirri aðferð sem notuð er við greiningu textans má best lýsa sem sögulegri
orðræðugreiningu. Með því er átt við gagnrýna greiningu byggða á orðræðuþem-
um og meginstefjum úr ákveðnum bókmenntalegum gagnagrunni. Þagnir og
eyður í bókmenntunum geta einnig sagt jafn mikið og áberandi framsett þemu,
eins og Ingólfur Ásgeir Jóhannesson nefnir.67 Hann segir einnig að eiginleg orð-
ræðu greining sé oft niðurrífandi gagnvart viðteknum sannindum og sýnilegri
orðræðu því að hún geti fundið innhverfar og úthverfar mótsagnir slíkrar orðræðu
og þannig dregið í efa eða jafnvel afbyggt hugmyndir og aðgerðir sem áður voru
lögmætar. Hún geti einnig lagt grunn að tilgátum um uppruna og eðli lög mætis-
reglna (þ.e. meginstefja), eins og gert er í þessari rannsókn. Hún gerir þó ekki
ráð fyrir sama „rannsóknarhlutleysi“ og margar (aðrar) eigindlegar aðferðir stefna
að. Til dæmis er líklegt að rannsakendur hafi skilgreint sum stefin fyrirfram. Í
samræmi við þetta dregur Ingólfur í efa skilgreiningu aðferðarinnar sem hreinnar
eigindlegrar aðferðar og bendir á að ef til vill sé réttara að líta á sögulega orðræðu-
greiningu sem rannsóknarviðhorf eða rannsóknarsýn.68
Það fyrsta sem orðræðugreining á íslenskum nútímasagnaskáldskap leiðir í
ljós er hversu áberandi það er að í langflestum verkunum er ekkert fjallað um
íþróttir. Þetta er svipuð tilhneiging og í flestum öðrum vestrænum bókmenntum
nema bandarískum.69 Ástæðan er flókin en meðal annars virðingarmunur milli
líkamlegra og andlegra hliða einstaklingsins.70 Þetta gæti orðið spennandi rann-
sóknarefni fyrir bókmenntafræðinga. Áhugavert er í þessu samhengi að margir
frægustu höfundar Íslands minnast sjaldan á íþróttir, jafnvel Nóbelsverðlaunahaf-
inn Halldór Kiljan Laxness. Þó má ekki gleyma því að Gerpla er paródía á hetju-
hugsjónina og íþróttamennsku fornaldar og kannski einnig nútímans og Bjartur
í Sumarhúsum er mikill íþróttamaður í anda fornkappanna. Stundum er þetta
fálæti þó rofið, til dæmis af fulltrúum 1968-kynslóðarinnar sem gjarnan fyrirlíta
allt sem tengist íþróttum. Í sumum bókum þeirra er jafnvel gert grín að íþróttum
og íþróttaáhuga. Raunar var það algengt þrástef á þessum árum að fyrirlíta og
niðurlægja þá sem fjölluðu um íþróttir eða sýndu áhuga á þeim.71 Ný minni koma
fram þar og hjá bæði eldri og yngri höfundum tengd íþróttum, svo sem heimski
67 Ingólfur Ásgeir Jóhannesson 2010.
68 Sama rit.
69 Júlían M. D’Arcy og Guðmundur Sæmundsson 2004: 67–68.
70 Júlían M. D’Arcy 2003; Markula og Denison 2000.
71 Ólafur Haukur Símonarson 1988; Pétur Gunnarsson 1976.