Hugur - 01.01.2012, Side 231

Hugur | 24. ár, 2012 | s. 231–236
Stefán Snævarr: Kredda í kreppu. Frjáls-
hyggjan og móteitrið við henni. Heims-
kringla, 2011. 380 bls.
Fjármálakreppan sem skall af fullum
þunga á heimsbyggðinni á haustmánuðum
2008 er að miklu leyti kreppa frjálshyggju.
Ofurtrú á mátt hins „frjálsa framtaks“
hafði blindað dómgreind stjórnmála-
manna og eftirlitsaðila í áratugi, sem
meðal annars varð til þess að regluverki
um og eftirliti með fjármálamörkuðum
var víða ábótavant. Að einhverju leyti má
rekja þessa blindni til ákveðinna hag-
fræðikenninga; ekki síst kenningarinnar
um skilvirkni markaða (e. efficient market
hypothesis). Sú kenning segir að verð af-
urða á fjármálamörkuðum hverju sinni
endurspegli allar tiltækar upplýsingar.
Auðvitað vissu þeir sem vildu vita að
kenning þessi byggir á forsendum sem
eiga sér enga stoð í raunveruleikanum. En
kenningin er glæsileg, og stjórnmálamenn
margir hverjir litu á hana sem staðfestingu
á því að lítil ástæða væri til að hafa áhyggj-
ur af og reyna að stemma stigu við bólu-
myndun.
Í bók sinni Kredda í kreppu. Frjálshyggj-
an og móteitrið við henni fer Stefán Snæv-
arr hörðum orðum um frjálshyggjuna
og þá formúlu- og lögmálshyggju sem
hann þykist greina í hagfræði, og rekur
þátt slíkrar hugmyndafræði í áðurnefndri
kreppu. Móteitrið sem Stefán boðar er
það sem hann kallar „miðjuna hörðu
og hentistefnuna mjúku“: í stað altækra
hugmyndakerfa og siðareglna leggur
hann áherslu á að beita þurfi upplýstri
dómgreind og taka mið af aðstæðum
hverju sinni. Rök Stefáns má í grófum
dráttum skipta í þrennt. Í fyrsta lagi setur
hann fram ýmis reynslurök, sótt í brunn
hagsögu og félagsvísinda, gegn óheftum
kapítalisma og fyrir blönduðum mark-
aðshagkerfum. Þá færir hann siðfræðileg
og verufræðileg rök gegn hugmyndafræði
frjálshyggjumanna og fyrir áðurnefndri
miðju- og hentistefnu. Loks gagnrýnir
hann grundvöll hagfræðinnar frá þekk-
ingarfræðilegu sjónarhorni.
Í því sem eftir fer mun ég fara stutt-
lega yfir helstu þætti Kreddu í kreppu. Ég
byrja á því að fjalla um reynslurök Stefáns
(hluti I) og geri því næst grein fyrir sið-
fræðilegum hugmyndum hans (hluti II).
Við þessa hluta bókarinnar hef ég lítið
að athuga. Í þriðja og fjórða hluta þessa
ritdóms fjalla ég svo um gagnrýni Stefáns
á hagfræðina. Þótt ég deili meginboðskap
hans í þeim efnum, t.d. að varast beri lög-
málshyggju og að fylgja í blindni líkönum
hagfræðinnar, þá finnst mér að Stefán
hefði mátt færa sterkari rök fyrir þessari
gagnrýni. Ég mun nefna sem dæmi þær
fullyrðingar hans að hagfræðin sé gildis-
hlaðin og kenningar hennar óprófanlegar,
og í örstuttu máli benda á hvernig Stefán
hefði getað rennt styrkari stoðum undir
slíkar fullyrðingar.
Ritdómur
Varað við frjálshyggju og formúlutrú