Hugur - 01.01.2012, Page 29

Viljafrumspeki og bölhyggja Schopenhauers 29
undirstrikar enn frekar að ómögulegt er að innramma og einskorða hann við ein-
ungis þjáningu sem nauðsynlega útkomu viljaathafna.
Tilfinningar og merking á skilafresti
Tilfinningar eru margslungnar og verða til í upplifun mannsins af síbreytilegum
veruleikanum. Skynjanir okkar og upplifanir eru stöðugum breytingum undir-
orpnar og tvinnast saman í vitund okkar og hugmyndum okkar um heiminn.
Tilfinningar okkar eru órökvísar, margraddaðar, ógegnsæjar og á reiki í verðandi.
Eða með skírskotun til heimspeki Derrida: tilfinningarnar og viðbrögð okkar við
þeim eru stöðugt á skilafresti í merkingarfræðilegum skilningi.19 Tilfinningar eru
jafnan huglægar, duldar og kappkosta að bæla niður og ýta hver annarri til hlið-
ar; meðvitaðar tilfinningar bæla þannig niður ómeðvitaðar tilfinningar og eru á
skilafresti í tímarúminu. Þær eru í verðandi og eru því alltaf á leiðinni að verða til
og mótast. Þá er maðurinn ekki gegnsæ heild, sem þýðir að hann þekkir ekki vilja
sinn og á jafnan erfitt með að átta sig á tilfinningum sínum. Meðvitaðar og ómeð-
vitaðar langanir hans eru ekki eitthvað tvennt og aðskilið heldur flæða þær saman
í víxlverkun á órökvísan hátt. Samkvæmt heimspeki Derrida er alltaf eitthvað sem
skýst undan og slær sér á frest – ekki einungis í tilfinningalegum skilningi, heldur
einnig í merkingarfræðilegum skilningi, sem þýðir að það er aldrei allt sem skilar
sér í orðræðunni hér og nú. Merkingin er ávallt í mótun, ógegnsæ, óþekkt og
ókomin. Það er því engin endanleg merking tilfinninga okkar; þjáningin er ekki
rökleg afleiðing viljans.
Þá eru þjáning og ánægja tilfinningalegar andstæður sem skilyrða hvor aðra
vegna mismunarins sem stöðugt er að verki; þær spila saman fyrir tilstilli mis-
munarins og eru í stöðugri víxlverkun. Þessi víxlverkun tilfinninga á sér stað
innan hverrar mannveru. Þjáningin er vegna hamingjunnar sem hún er í mismun
við; hamingjan á með öðrum orðum alltaf hlutdeild í þjáningunni – og gerir það
að verkum að við greinum þjáninguna sem slíka. Hamingjan er því til eins og
þjáningin! Þannig spila tilfinningar okkar saman sem endurspeglast í hugsunum
okkar og merkingunni sem stöðugt er á skilafresti. Hamingjan og þjáningin er
ekki annaðhvort/eða-ástand; þær eru samtvinnaðar, flæða saman í verðandi og
skilyrða hvor aðra. Þjáningin er einmitt til komin vegna fjarveru hamingjunnar
og öfugt.
Tilfinningar sem slá sér á frest skila sér loks af nauðsyn. Þjáningin ýtir ham-
ingjutilfinningunni til hliðar sem fer á skilafrest og við bíðum eftir því að hún skili
sér með því að reyna þrotlaust að komast yfir skortinn. Þjáningin skilur því alltaf
eftir sig ummerki í vitund mannsins sem sést í voninni og eftirvæntingunni um
það sem kannski kemur.
Tilfinningar eru í hnotskurn upplifanir okkar á síbreytilegum veruleikanum
sem við gerum að hugmynd. Við leitumst jafnan við að koma þeim í skynsam-
19 Skilafrestur (fr. différance) þýðir að greinarmunur og frestun eigi sér stað í tíma og rúmi. Lögmálið
um skilafrest er það að vera ólíkt og slá sér á frest í merkingarfræðilegum skilningi. Allt sem sýnir
sig verður til af mismun; það sagða ýtir hinu ósagða í burtu og skilur eftir sig spor eða ummerki
og bendir á það sem ekki er. Þetta annað sem er hulið og í mismun við það sem sýnir sig er ávallt
í vændum.