Hugur - 01.01.2012, Side 46

46 Róbert H. Haraldsson
Þótt þessi uppástunga O’Rourkes sé frjó og dragi fram vanræktan þátt í rök-
færslu Mills, virðist mér hún gera of lítið úr vandanum sem Mill glímir við í Frels-
inu. Myndin sem dregin er upp af vandanum virðist vera sú að einhver, eða eitt-
hvert kennivald, komi í veg fyrir að einstaklingurinn fái að heyra um allar hliðar
máls og þess vegna fái hann ekki þroskað einstaklingseðli sitt. Hvernig á hann að
geta valið ef hann þekkir ekki alla valkostina? En þetta er ekki höfuðáhyggjuefni
Mills. Eitt er að hann telur ólíklegt að nokkurt kennivald sé svo öflugt að það
geti bókstaflega komið í veg fyrir að menn hafi fréttir af kostunum (heyri um þá).
Mill bendir t.d. á að sjaldnast sé „kleift að stemma stigu við öllum umræðum“
(82). Og hann kveður enn fastar að orði þegar hann skrifar: „Á okkar dögum
er einnig ókleift að sporna við því, að bækur, sem menntafólk les, komi alþýðu
manna einnig fyrir sjónir“ (87–88).35 Fátt bendir til þess að Mill hafi áhyggjur af
svo algeru kennivaldi sem geti bókstaflega komið í veg fyrir að fólk fái að heyra
af kostunum. Leiðardæmi hans er um tilvist Guðs og annað líf (66 o.áfr.). Í því
tilviki virðist ólíklegt að samtímamenn Mills hafi bókstaflega ekki vitað af hinum
möguleikanum (Guð er ekki til/framhaldslífið er helber blekking). Þetta breytir
því ekki að stærsta áhyggjuefni Mills er tilhneiging manna til að „fell[a] úrskurði
fyrir aðra án þess að leyfa þeim að heyra gagnrökin“ (66).36 Þeir sem hugsa á
þann veg ganga að eigin óskeikulleika vísum. En við tökum eftir því að Mill
talar hér um þá sem meina mönnum að heyra gagnrökin („what can be said on
the contrary side“) (CW 18: 234). Það er ekki bara spurning um að vita af hinum
möguleikanum (til að velja á milli þeirra) heldur að fá að sjá hina möguleikana í
eins jákvæðu ljósi og frekast er kostur: vel útskýrða, rökstudda, gerða sennilega.37
Sú tilvitnun sem O’Rourke telur að einkum styðji túlkun sína er málsgreinin sem
er næst á undan þeirri sem lýsir meginniðurstöðu Mills. Hún er svohljóðandi:
Af þessum sökum kemur sannleikurinn aldrei fram, nema hinar ýmsu
hliðar hans, allar skoðanir, sem geyma brot af honum, eigi sér ekki aðeins
talsmenn, heldur talsmenn, sem hlustað er á [so advocated as to be listened
to]. (108; CW 18: 257)38
Hér er áherslan ekki á það að heyra um alla möguleikana heldur að hlusta á þá.
Orðalag Mills virðist klárlega gera ráð fyrir því að menn hafi fengið að heyra
um möguleikana en hafi einfaldlega ekki hlustað, veitt þeim nægilega athygli.
Að hlusta er á ábyrgð þess sem heyrir þótt hægt sé að ýta undir virka hlustun
með snjallri framsetningu líkt og Mill vekur athygli á í ofangreindri tilvitnun og
víðar.
35 O’Rourke tekur eftir seinni tilvitnunni en gerir lítið úr henni, virðist telja að sú athugasemd eigi
einungis við í afar takmörkuðu samhengi.
36 Ég hef breytt íslensku þýðingunni enda notar Mill sögnina „að heyra“ („to hear“) í þessu sam-
hengi.
37 „[…] placed in the most advantageous light which they admit of.“ (CW 18: 246) Frumtextinn er
hér, líkt og víða annars staðar, afdráttarlausari og öflugri en íslenska þýðingin: „[…] séu frjálslega
settar fram og í eins skýru ljósi og verða má.“ (87) Eins og sjá má fellur orðið „advantageous“ brott
í íslensku þýðingunni.
38 Ég hef breytt þýðingunni lítillega.