Hugur - 01.01.2012, Síða 155

Drög að siðferði án skyldna og viðurlaga 155
þróuninni vex ánægja okkar og verður sífellt ópersónulegri. Við getum ekki notið
neins í sjálfum okkar eins og á eyðieyju: umhverfi okkar sem við aðlögumst betur
dag hvern er mannlegt samfélag og við getum ekki orðið hamingjusöm utan þessa
umhverfis frekar en við getum andað utan andrúmsloftsins. Algjörlega sjálfhverf
ánægja sumra fylgjenda Epíkúrosar er tálsýn, sértekning, ómöguleg: hin sanna
ánægja manna er alltaf að minna eða meira leyti félagsleg. Hrein sjálfselska, sögð-
um við, er ekki raunveruleg játun sjálfsins, heldur limlesting sjálfsins.
Þannig er í athöfnum okkar, í hugsun okkar og í skynjun okkar þrýstingur sem
leiðir okkur í átt að fórnfýsi, það er útþensluafl jafn kröftugt og það sem hreyfir
stjörnurnar og þegar þetta útþensluafl öðlast meðvitund um getu sína gefur það
sjálfu sér nafnið skylda.
Við sjáum hér þann fjarsjóð náttúrulegra hvata sem lífið er og skapar auðlegð
siðferðisins. En við höfum einnig séð að hugsunin getur lent í andstöðu við þetta
náttúrulega hvatalíf, hún getur róið að því öllum árum að hafa hemil á getunni
og skyldunni til félagslífs þegar útþensluaflið lendir af tilfallandi ástæðum í and-
stöðu við þyngdarafl sjálfsins. Lífsbaráttan má hafa misst vægi sitt með þróuninni,
en hún getur birst aftur við vissar aðstæðar sem á okkar dögum koma ennþá
nokkuð oft upp. Hvernig getum við þá fengið einstaklinginn til að hefja sig yfir
eigin hagsmuni, eða jafnvel til þess að fórna sér ef ekki fyrir tilstilli skilyrðislausra
skylduboða?
Fyrir utan þessar hvatir sem við höfum áður skoðað og eru stöðugt að störfum
við venjulegar aðstæður höfum við fundið aðrar sem við nefndum ást á líkamlegri
áhættu og ást á siðferðilegri áhættu. Maðurinn er vera sem hugnast getgátur, ekki
aðeins fræðilegar, heldur líka verklegar. Þar sem fullvissunni sleppir hættir mað-
urinn ekki þar fyrir að hugsa eða framkvæma. Það er engin hætta á ferðum þótt
hrein tilgáta hugsunarinnar leysi skilyrðislaus skylduboð af hólmi. Sama gildir
ef hrein von leysir trúarsetningu af hólmi og athafnir fullyrðingar. Tilgáta hugs-
unarinnar er áhætta fyrir hugsunina, athöfn í samræmi við þessa tilgátu er áhætta
viljans, hin æðri vera er sú sem aðhefst sem mest og tekur sem mesta áhættu hvort
sem það er í hugsun eða athöfn. Þessi göfgi stafar af því að hún hefur meira innra
afl, meiri getu og einmitt þess vegna æðri skyldu.
Að fórna lífinu getur ennfremur í ákveðnum tilvikum verið útþensla lífsins,
þegar hún er orðin nógu áköf til að vilja heldur guðlega upphafningu en að lifa
árum saman jarðbundnu lífi. Það koma þau augnablik, eins og við höfum séð, þar
sem mögulegt er að segja á sama tíma: ég lifi, ég hef lifað. Þótt tiltekin líkamleg
og andleg þjáning geti enst í mörg ár og þótt maður geti ef svo má segja dáið
sjálfum sér allt sitt líf er andstæðan allt eins möguleg og maður getur þjappað
lífinu saman í eitt augnablik ástar eða fórnar.
Að lokum tökum við fram að eins og lífið býr til skyldu sína til athafna úr getu
sinni til athafna býr það á sama hátt til umbun sína úr athöfninni, vegna þess að
með því að aðhafast nýtur það sjálfs sín, því minna sem það aðhefst því minna
nýtur það sín, því meira sem það aðhefst því meira nýtur það sín. Jafnvel þegar
lífið gefur af sér hittir það sig fyrir, jafnvel þegar það er við það að slokkna er það