Hugur - 01.01.2012, Page 177

Hið margslungna sjálf: Sjónarhorn reynslu og fræða 177
Albahari leggur áherslu á að sjálf og tilfinning fyrir sjálfi sé tvennt ólíkt. Að
hafa tilfinningu fyrir x þýðir ekki endilega að x sé til. Albahari telur einmitt að
tilfinningin fyrir sjálfi sé til og að hún sé raunveruleg, en sjálfið sé hins vegar
blekking.10 Þvert á væntingar okkar hvílir tilfinning okkar fyrir sjálfinu þar af
leiðandi ekki á neinni raunverulegri, verufræðilega sjálfstæðri sjálfs-einingu. En
sé málum háttað á þennan veg skortir sjálfið tiltekinn eðliseiginleika sjálfskunn-
ar [selfhood], nefnilega verufræðilegt sjálfstæði.11 Í stuttu máli er ástæðu þess að
sjálfið er blekking að leita í þeirri staðreynd að sjálfið hefur ekki þá verufræðilegu
stöðu sem það þykist hafa. Svo virðist sem til staðar sé heildstætt sjálf sem eigi sér
sjálfstæða tilvist og hrindi af stað hugsunum, og eigi þær, og að það sé til staðar á
undan þessum upplifunum og hugsi hugsanirnar – en í raun er þessu þveröfugt
farið.12 Ástæða er til að endurtaka þetta: enda þótt sjálfsverunni geti virst sem svo
að undir niðri sé til sjálf sem samsamar sig við hin ýmsu tilbrigði ætlandinnar, er
raunin sú að sjálfið er búið til og smíðað fyrir tilstilli þessarar endurteknu sam-
sömunar.13
Samkvæmt Albahari er hægt að vita af sér án þess að koma sjálfum sér fyrir
sjónir sem verufræðilega einstök sjálfsvera með persónuleg útmörk sem greina
tiltekinn „mig“ frá öllu öðru í heiminum. Hægt er að vita af sér án þess að vita af
sjálfum sér sem persónulegum eiganda, hugsuð hugsana, geranda athafna. Hér má
grípa til dæma úr meinafræði. Albahari biður okkur að íhuga bæði raunverulegt
tilfelli af flogavélgengi [epileptic automatism] og tilbúið tilfelli af altækri afsjálfgun
[global depersonalization]. Í báðum tilfellum er gert ráð fyrir því að manneskjan
eða sjúklingurinn sé vakandi og sýni viðbrögð við umhverfinu, þannig að hún
eða hann veit af sér. En á hinn bóginn sé ekki til staðar neins konar tilfinning
fyrir afmörkuðu, einstaklingsbundnu sjálfi, né heldur nokkurs konar persónulegt
eignarhald eða tilfinning fyrir mér eða mínu.14 Albahari gefur í skyn að hugar-
ástand af þessum toga sé ekki einvörðungu að finna þegar sjúkdómur er annars
vegar heldur einnig hjá nýfæddum börnum og í frumstæðum lífverum. Í niðurlagi
bókar sinnar bendir hún svo á, og hér kemur auðvitað úr kafinu hvernig búdd-
ismi mótar afstöðu hennar, að þegar við öðlumst upplýsingu losum við okkur við
blekkinguna um meðvitund-plús-sjálf og tökum í staðinn upp blekkinguna um
meðvitund-án-sjálfs, og að enda þótt síðarnefnda hlutskiptið sé að vísu strangt
tekið ekki nákvæmlega það sama og altæk afsjálfgun – þegar allt kemur til alls er
gert ráð fyrir að það feli í sér háþróaða hugræna hæfileika – megi engu að síður
bera þetta tvennt saman.15
Í efahyggju Metzingers og Albahari um sjálfið stendur það atriði upp úr að
þau aðhyllast bæði skilning á sjálfinu af meiði hlutgervingar. Þau halda því fram
að sjálfið sé því aðeins til að það sé óbreytanleg og verufræðilega sjálfstæð eining
sem gæti verið til í algjöru einrúmi, þ.e. í einangrun frá öllu í heiminum. Bæði tvö
10 Sama rit: 17.
11 Sama rit: 72.
12 Sama rit: 130–132.
13 Sama rit: 58.
14 Sama rit: 171, 177.
15 Sama rit: 161, 207.