Hugur - 01.01.2012, Side 235

Ritdómur 235
ekki hægt að telja hann fátækan; hinn er
ósammála. Og í flestum tilfellum stafar
slíkur ágreiningur um hugtakið „fátækt“
að sögn Mongins af mismunandi gildis-
mati á því hvað séu mannsæmandi lífs-
kjör.
Af því sem að ofan er sagt leiðir að
hagfræðinga getur greint á um það sem á
yfirborðinu virðist klár reynslustaðhæfing
– „n einstaklingar í samfélagi X búa við
fátækt“ – á grundvelli mismunandi gildis-
mats. Einhver kann að vilja benda á að
við getum einfaldlega valið að skilgreina
„fátækt“ með ákveðnum hætti, en eftir að
það hafi verið gert sé hægt að framkvæma
hlutlægar mælingar á því hversu margir
tilheyra hópi fátækra. En megin vand-
inn við slíka tilraun til að bjarga hlutleysi
félagsvísinda er að jafnvel þótt félags-
vísindafólk leyfi sér að skilgreina nýtt
fátæktarhugtak breytir það ekki þeirri
staðreynd að sú skilgreining sem varð fyr-
ir valinu endurspeglar ákveðið gildismat,
og sanngildi þeirrar niðurstöðu sem fæst
úr mælingum á „fátækt“ er ávallt afstætt
við þá skilgreiningu sem stuðst var við
(og því afstætt við það gildismat sem varð
ofaná). Afleiðingin af þessu er auðvitað sú
að ekki er með góðu móti hægt að greina
„lýsandi“ (e. positive) hagfræði frá „boð-
andi“ (e. normative) hagfræði, eins og t.d.
Milton Friedman hélt fram.11
V
Kredda í kreppu er ekki fræðirit, og er því
líklega ekki sanngjarnt að dæma það sem
slíkt. Frekar er um að ræða ádeilurit, enda
er það „saman sett til að vara lesendur við
hugmyndafræði sem átti ekki eilítinn þátt
í hruni Íslands og kreppu heimsins“ (13).
Og sem slíkt er það nokkuð gott. Eins og
áður segir hefði Stefán á stöku stað mátt
færa meiri rök fyrir fullyrðingum sínum.
En almennt þótti mér Stefáni takast vel
til að blanda saman reynslurökum og
hefðbundnum heimspekilegum rökum í
gagnrýni sinni á frjálshyggjuna. Loks má
ekki gleyma því að ritið er skemmtilegt
aflestrar og höfundurinn á köflum þræl-
fyndinn, sem er kostur sem ekki má van-
meta þegar um er að ræða rit sem þetta.
Hlynur Orri Stefánsson
1 Frægasta greinin á þessu sviði er líklega grein
Akerlofs (1970), „The Market for ‘Lemons’: Qua-
lity Uncertainty and the Market Mechanism“,
Quarterly Journal of Economics, 84 /3, 488–500.
2 Eins og sjá má á þessu er Stefán undir áhrif-
um frá Ludwig Wittgenstein, sem benti á að
jafnvel þótt ekki sé hægt að tilgreina nauðsynleg
og nægjanleg skilyrði fyrir því að eitthvað teljist
leikur, sé fjölskyldusvipur með öllu því sem við
í daglegu tali nefnum „leik“. Sjá Wittgenstein
(1953), Philosophical Investigations (þýð. G. E. M.
Anscombe), Oxford: Blackwell. En Stefán er
ekki síður undir áhrif frá Amartya Sen, bæði hvað
varðar hugmyndir hans um frelsið og réttlætið.
Sama gildir reyndar um lýðræðishugmyndir Stef-
áns, en um þær mun ég ekki fjalla. Sjá t.d. Sen
(1999), Development as Freedom, Oxford: Oxford
University Press og Sen (2009), The Idea of Justice,
Cambridge, MA: The Belknap Press.
3 Sjá t.d. Jonathan Dancy (2004), Ethics With-
out Principles. Oxford: Clarendon Press. Stefán
bendir einnig á að hugmyndir sínar séu undir
áhrifum frá aristótelískri dómgreindarhyggju.
4 Þessi hugmynd er að sjálfsögðu nátengd áður-
nefndri hugmynd Stefáns (og Sens) um réttlæti.
En hún á einnig rætur í neikvæðri nytjastefnu
Karls Popper. Sjá t.d. Popper (1945), The Open So-
ciety and its Enemies (vol. I), London: Routledge.
5 Sjá t.d. Ken Binmore (2007), Does Game
Theory Work? Cambridge MA: MIT Press. Dani-
el Kahneman, sem var meðal þeirra fyrstu til að
gera tilraunir til að prófa kenninguna um skyn-
samlegt val (e. rational choice theory), sem Stefán
segir reyndar einnig vera óprófanlega, fjallar með
aðgengilegum hætti um nokkrar slíkar tilraunir
í nýrri bók sinni (2011) Thinking, Fast and Slow,
London: Penguin Books.
6 Sjá t.d. Nancy Cartwright (2007), Haunting
Causes and Using Them, Cambridge: Cambridge
University Press, og Cartwright (2009), „If No
Capacities Then No Credible Worlds. But Can
Models Reveal Capacities?“ Erkenntnis 70/1,
45–58.
7 Um þetta fjallar t.d. Sen (1983), „Accounts,
Actions and Values: Objectivity of Social
Science,“ í C. Lloyd (ritstj.), Social Theory and
Political Practice, Oxford: Clarendon Press.
8 John Dupré hefur svipaða sögu að segja um
tilraunir þróunarsálfræðinga til að skýra og fjalla
með hlutlausum hætti um nauðganir. Sjá Dupré
(2007), „Facts and Values,“ í H. Kincaid (ritstj.),
Value-free Science? Ideals and Illusions, Oxford:
Oxford University Press.