Hugur - 01.01.2012, Page 21

Viljafrumspeki og bölhyggja Schopenhauers 21
fyrirbæranna og ályktar að það hljóti að vera einhver tengsl eða leynt samband þar
á milli. Kant taldi að hluturinn í sjálfum sér væri jafnan óþekkjanlegur, en hann
nefnir þó á einum stað í Grundvelli að frumspeki siðlegrar breytni að við getum
haft tvenns konar aðgang að hlutnum í sjálfum sér og ekki er ólíklegt að það hafi
haft áhrif á Schopenhauer þegar hann fær þá hugmynd að viljinn sé hluturinn í
sjálfum sér.2
Í verki Schopenhauers frá árinu 1819, Heimurinn sem vilji og hugmynd (Die Welt
als Wille und Vorstellung), gerir hann grein fyrir því, eins og bókartitillinn gefur
til kynna, hvernig heimurinn er annars vegar vilji og hins vegar hugmynd. Viljinn
er innsta eðli allra hluta og tilheyrir hinum óskynjanlega heimi. Viljinn er lög-
mál sem liggur til grundvallar alheiminum; hann „táknar það sem er hluturinn
í sjálfum sér og er kjarni allra fyrirbæra“.3 Schopenhauer telur sig þar með hafa
brúað bilið milli fyrirbærisins og hlutarins í sjálfum sér. Birtingarmyndir vilj-
ans, fyrirbærin, eru hugmyndir okkar um heiminn og tilheyra hinum skynjanlega
heimi, sem hefur engan tilgang eða merkingu í sjálfu sér og er algerlega háður því
að vera skynjaður.
Frumspekilegur vilji er handan tíma, rúms og orsakasamhengis – heill, óað-
greinanlegur og óútskýranlegur í sjálfum sér. Við getum því aðeins þekkt hlutina
eins og við skynjum þá í tíma og rúmi (en ekki eins og þeir eru í raun og veru).
Heimurinn er því hugmynd mín – hugmynd sem ætíð er háð hinu skynjaða og
þeim sem skynjar. Í þekkingarfræðilegum skilningi eru öll fyrirbæri hugmyndir
og ekkert annað. Rit Schopenhauers, Um hina fjórföldu rót lögmáls hinnar full-
nægjandi ástæðu (Über die vierfache Wurzel des Satzes vom zureichenden Grunde),
fjallar um eðli þekkingar og formgerð reynslunnar, hvernig viljinn birtist okkur
og hvernig ekkert er án ástæðu. Viljinn sem frumafl er eins konar orka sem mótar
raunveruleikann, orsakasambönd skynheimsins og hugmyndir okkar um heim-
inn. Heimurinn er, eins og áður sagði, annars vegar vilji og hins vegar hugmynd.
Öll heimspeki Schopenhauers byggist á þessu tvíeðli: frumspekilegum vilja og
hugmyndum okkar um heiminn.
Viljinn blindur, utan siðferðis og án ástæðu
Frumspekilegur vilji leitast stöðugt við eitthvað og streð hans er óendanlegt. Vilj-
inn er blindur kraftur, sem þýðir að hann er virkur án vitundar eða skilningsvana.
Viljinn í náttúrunni starfar ósjálfrátt og er aftengdur þekkingunni. Ágætt dæmi
Schopenhauers er eðlisávísunin sem birtist hjá hinum ársgamla fugli sem kapp-
kostar að búa til hreiður án þess að vita af hinum ókomnu eggjum. Plöntur teygja
sig eftir birtu án þess að vita hvers vegna; blóðrás, melting og vöxtur manna og
dýra starfa ómeðvitað eins og önnur lífseig ferli náttúrunnar, allt fyrir tilstilli vilj-
2 „Því það er ekki minnsta mótsögn að halda því fram að hlutur sem fyrirbæri (í skynheiminum) sé
seldur undir tiltekin lögmál sem hann sé óháður sem hlutur eða veruleiki í sjálfum sér. Og þessi
manneskja hlýtur að skynja og skilja sjálfa sig með þessum tvenns konar hætti vegna þess að í
fyrra tilvikinu veit hún af sjálfri sér sem hlut sem verður fyrir áhrifum um skynfærin, í því síðara
veltur þessi nauðsyn á vitund hennar um sjálfa sig sem vitsmunaveru, sem er óháð áhrifum frá
skynjun þegar hún beitir skynseminni (sem tilheyrir skilningsheiminum).“ (Kant 2003: 196)
3 Schopenhauer 2008: 157.